درس 46:
دوشنبه 17/2/1403 هـ.ش مطابق با 27/ شوال/1445 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: نوشته معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قول ها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
شیخ کیست و خصوصیات کتابش چیست؟
ایشان محمّد بن حسن طوسی معروف به “شیخ الطائفة” در سال 385 هـ.ق به دنیا آمد و در سال 460 هـ.ق داعی حق را لبیک گفت که مدت عمر شریفش 75 سال می شود.
مرحوم شیخ از اجلّه ی علمای شیعه و شیخ مشایخ و زعیم حوزه علمیه بعد از استادش سید مرتضی بود و مرحوم ایشان اساتذه و تلامذه و آثار باقیه و تألیفات قیّمه داشته مؤسس حوزه هزار ساله نجف اشرف است که مرحوم ایشان در سال 448 هـ.ق از بغداد مهاجر می شود و رحل اقامت در نجف پهن می کند و سبب این هجرت هجوم طغرل بیگ که از سلاجقه بود به بغداد می باشد که در اثر این هجوم علاوه تخریب آثار تمدنی کتابخانه ها نیز به آتش کشیده شد و از جمله کتب ایشان آتش گرفت.
و امّا خصوصیات کتاب ایشان که معروف است به رجال شیخ امور ذیل اند:
- در این کتاب اصحاب نبی(ص) و اصحاب ائمه(ع) ذکر شده چه مؤمن بوده چه فاسق، چه امامی بوده چه عامی.
- مرحوم شیخ به همه صحابه یا ائمه اشاره نکرده و به ذکر معروفین بسنده نموده.
- آنچه از ظاهر کلام شیخ به دست می آید این است که راوی شیعی می باشد یا علی الاقل امامی و بیشتر از این چیزی استفاده نمی شود زیرا: کتاب ایشان مسطورات ابتدائیه بوده تا در فرصت مناسب تصحیح و تنقیح شود ولی فرصت این کار برایش فراهم نشده و مرحوم آیت الله بروجردی در حق این کتاب چنین اظهار میدارد:
«انّ کتاب الرّجال للشیخ کانت مذکّرات له و لم یتوّفق لاکماله و لأجل ذالک نری انّه یذکر عدّة اسماء و لا یذکر فی حقّهم شیئاً من الوثاقة و الضعف و الکتاب و الرّوایة بل یعدهم من اصحاب الرسول و الائمة(ع) فقط».
به تأیید سخن مرحوم بروجردی عرض می کنیم که: کتاب رجال شیخ چنین است که گفته شد به دلیل اینکه در این کتاب مشاهده می کنیم که خلفای ثلاثه نام برده شده و معاویه و عمرو عاص و امثال شان از اصحاب امام سجاد(ع) شمرده شده و زیاد بن أبیه و پسرش عبیدالله بن زیاد از اصحاب علی بن ابیطالب(ع) به حساب آمده و منصور دوانقی از اصحاب صادق(ع) شمرده شده بدون اینکه در حق اینان چیزی گفته باشد.
و به همین خاطر مرحوم محقق شوشتری در حق این کتاب می فرماید:
«انّ مسلک الشیخ فی رجاله یغایر مسلکه فی الفهرست».
و این کلام با آنچه ما اظهار نمودیم اشعار دارد
و امّا به نظر می رسد که ذکر افراد فوق الذکر از باب اتکاء و اکتفاء به معروف بودن این جماعت است که در ظلم و خدعه و فسق و قتل خوبان معروف بوده الّا بعضشان طوریکه نیاز ندیده که قدح شان کند یا تکذیب نماید و این احتمال در قبال ذکر اسامی اینها احتمال قوی است.
***