درس 32:
سه شنبه 17/11/1402 هـ.ش مطابق با 25/ رجب/1445 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: نوشته معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قول ها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
و مرحوم محقق اردبیلی تتبّعی انجام داده مبنی بر تصحیح اسانید تهذیبین به شکل دیگر و آن اینکه طرق کثیرهای را بر سه طریق مرحوم شیخ علاوه نموده که این طرق به 850 طریق رسیده و از این میان 500 طریق را معتبر دانسته.
و لکن مرحوم آیت الله بروجردی ره طرق اردبیلی را نقد کرده به سه وجه که ذکر آن وجوه طولانی وقت زیادی می خواهد که در این مختصر نمی گنجند و چنانچه بخواهید به مفصّلات مراجعه کنید.
بهر صورت حاصل بحث اینست که: شیخ طوسی ره در کتاب فهرست خودش تفنّنی به خرج داده در ذکر طرقش بسوی اصحاب کتب و اصول طوری که تارتاً: اصحاب را ذکر کرده و طریق خودش را به کتب آنان یادآور شده و اخری: کتب اصحاب را ذکر کرده و اصول شان را یادآور شده امّا طریق خودش را ذکر نکرده و ثالثتاً: جماعتی را ذکر نموده و اشاره نموده به کسانیکه جماعت آنها را ذکر کرده یا از آنها روایت نموده امّا اسناد را وصل نکرده یعنی من ذُکر یا من رواه را یادآور نشده.
در نتیجه: آنچه که قبلاً گفتیم که رجوع بسوی مشیخه ی فهرس یا مشیخه ی فقیه راه حل است یا رجوع به طریق کسی که معاصر طوسی بوده مثل مرحوم نجاشی در کتاب هایی که مرحوم طوسی سند روایات کتب را ذکر نکرده مثل تهذیب و استبصار این هم راه حل دیگر است و امّا مسندات که اصلاً نیازمند مراجعه نیست.
مصنّفات معروفه ی مرحوم شیخ ره
برای مرحوم شیخ مصنّفات کثیرهای ذکر شده به قلم آقا بزرگ تهرانی که مجموع آثار مرحوم شیخ در آن کتاب به 47 اثر میرسد که به ترتیب حروف الفبا ذکر شده است که معروفین آثار را به ترتیب ذکر می کنیم:
یکی از آن آثار «تهذیب» است که از کتب اربعه ی شیعه در حدیث می باشد و ما در صدد معرفی این کتاب می باشیم بنابراین اسم کامل این کتاب «تهذیب الاحکام» است که در 10 جلد اوّلین بار در تهران در سال 1371 هـ.ق به چاپ رسیده و دارای مقدمه و تحقیق و تعلیق و حواشی می باشد و مشیخه ی آخر کتاب به وسیله ی سیّد حسن موسوی خراسانی شرح شده و مرحوم شیخ طوسی در کتاب تهذیب 13590 حدیث را گردآوری نموده.
***