درس 30:
یکشنبه 15/11/1402 هـ.ش مطابق با 23/ رجب/1445 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: نوشته معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قول ها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
تهذیب و استبصار
از کتب اربعه شیعه «تهذیب» و «استبصار» است و به این هردو تهذیبین نیز اطلاق می شود و این دو کتاب تألیف ابوجعفر محمّد بن حسن طوسی(ره) است معروف به شیخ طائفه امامیه و جناب ایشان در سن 26 سالگی در تألیف این دو کتاب اقدام نموده که اشعار می کند به نبوغ ایشان و توفیقات او به عنایت پروردگارش.
تهذیب در حقیقت شرح کتاب مقنعه ی مفید است از اجلّ کتب شیعه منزلتاً و نفعاً و از اعظم کتب شیعه است اعتباراً و امّا طریق مرحوم شیخ در این دو کتاب مختلف است که گاهی جمع سند نموده به طریق «کافی» و گاهی اقتصار بر بعض کرده به طریق «من لا یحضر» و لکن در آخر کتاب تهذیب قسمتی را علاوه نموده بنام «مشیخه» که در عصر ما معروف شده به مشیخه ی تهذیب مثل کاری که مرحوم صدوق در آخر کتاب من لا یحضر نموده است که معروف شده به مشیخه ی صدوق و غرض جناب ایشان از این زیاده در آخر کتابش به قلم مبارکش بیان شده و آن این است:
«الآن فحیث وفّق الله تعالی الفراغة من هذا الکتاب نحن نذکرها علی غایة ما یمکن من الاختصار لتخرّج الاخبار بذالک عن حدّ المراسیل و تلحق بباب المسندات[1]»
در این هنگام تصوّر می شود که تفتیش و تحقیق بر مستنبط واجب می شود تا طرق شیخ را از مشیخه ی ایشان به اصحاب کتب و اصول بررسی نماید و لکن رجالی معروف مرحوم آیت الله بروجردی می فرماید که مضمونش چنین است:
مشیخه ی صدوق و مشیخه ی شیخ نمی باشند مگر برای مجرد اظهار احادیث به صورت مسندات نه بخاطر اینکه تحصیل علم شود به نسبت کتاب به مؤلّفش بنابر این نسبت این مشیخه بخاطر تبرّک و تیمّن است و بخاطر اتصال سند چنانکه در این عصر نیز چنین چیزی مرسوم است و امّا اینکه مشیخه بخاطر تحصیل صحّت نسبت کتاب باشد به اصحابش چنین چیزی با کلام صدوق و شیخ منافات دارد علی هذا بر فقیه و مستنبط تفتیش از احوال اصحاب کتب و راویهای آن و مروی عنهم تفتیش و تحقیق لازم است.
اللّهم که دستی به محاسن بکشیم و بگوییم زمانی که کتب غیر معروفه باشد در چنین جایی فحص و تفتیش لازم است که راوی ها و طرق اصحاب کتب و اصول را شناسایی نماییم امّا کتاب معروفی مثل تهذیب یا من لا یحضر چنین تفتیشی نمی خواهد.
***