درس 28:
دوشنبه 9/11/1402 هـ.ش مطابق با 17/ رجب/1445 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: نوشته معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قول ها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
نظر ما و نظر استاد ما
کلام تفریشی و بروجردی و مجلسی در قبال احادیث من لا یحضر و روّات آن بررسی شد و دلالیل آنان ذکر گردید و آنچه باقی مانده نظر ما و نظر آیت الله سبحانی دام ظلّه العالی است بنابراین آنچه به نظر می رسد در قبال کتاب و راویانش این است:
کتاب من لا یحضر با جلالتش و جلالت صاحبش و اعتبار کلیّت کتاب و اینکه این کتاب نسبت به سائر کتب اربعه اتقن گفته می شود و لکن مستنبط را در عملیه استنباط از تفتیش آحاد روّات این کتاب و تحقیق حالات آنان بینیاز نمی کند و سخن ما در قبال من لا یحضر عین سخن ما در کافی و اسناد آن است، بنابراین چگونه ممکن است ترکیز تام و رکون تمام بر جمیع روّات من لا یحضر فرداً فرداً؟
ان قلت: جزم مرحوم صدوق موجب می شود که به اسناد من لا یحضر رکون تام صورت پذیرد.
قلت: این جزم مستلزم نیست جزم مستنبط را به عدالت آحاد روّات یا وثاقت آنان زیرا: ممکن است مرحوم صدوق اعتماد کرده باشد در عدالت راوی و وثاقت او به قرائن خارجی نه شخص راوی و نفس او و این گونه اعتماد هرچند سبب وثاقت می شود نزد قدماء اصحاب و لکن نزد متأخرین این گونه اعتماد که از خارج صورت می گیرد جای سؤال و تردید است.
و مثل آنچه عرض کردیم استاد ما آیت الله سبحانی همین نظر را دارد که متن فرمایش استاد چنین است:
«لا یخفی ان البحث فی تقییم الکتاب یقع فی عدّة نقاط:
الاولی: انّه استدلّ علی انّ روایات کتاب الفقیه کلّها صحیحة بمعنی کون من جاء فی اسانیده من الرّوات الثقاة بقوله: قدس سره «بل قصدت الی ایراد ما افتی به و احکم بصحتها» و المراد من الصحّة فی هذه العبارة هو الحکم بعدالة الرّاوی او وثاقته و تکون هذه العبارة تنصیصاً من الشیخ الصدوق علی انّ من ورد فی اسناد ذالک الکتاب کلّهم عدول او ثقاة و لا یخفی انّ استفادة ذالک من تلک العبارة مشکل جدّاً:
امّا اوّلاً: الصّحیح فی مصطلح القدماء و منهم الصدوق غیر صحیح فی مصطلح المتأخرین اذا الصحیح عند المتأخرین هو کون الرّاوی عدلاً امامیّاً و لکنّ الصحیح عند القدماء عبارة عمّا اعتضد بما یقتضی اعتمادهم علیه او اقترن بما یوجب الوثوق و الرکون الیه و اسبابه عندهم مختلفة.
و ثانیاً: انّ الصدوق اعتمد علی شیخه ابن الولید و لا ینظر الی حال الراوی نفسه و انّه ثقة او غیر ثقة.
و ثالثاً: انّ جزم الصدوق بطریق الخبر هل یستلزم جزم المستنبط ام لا؟ و هذا الاستلزام مشکل جدّاً[1]»
***
[1]_ کلیّات فی علم الرجال، ص382-381.