درس 27:
یکشنبه 8/11/1402 هـ.ش مطابق با 16/ رجب/1445 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: نوشته معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قول ها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
احادیث فقیه و روّاتش
تا اینجا از مرحوم صدوق(ره) و مشایخ اجازه او و اساتید و شاگردان معروفش و تعداد آثار مهم ایشان از باب اطّلاع مفید بحث شد و اما بحث اصلی حول احادیث من لا یحضر و روّات آن است بنابراین این گونه می پرسیم که:
آیا اعتماد تام و کامل بر مجموع احادیث من لا یحضر صحیح است یا خیر؟ و همچنان می پرسیم که آیا روایان این احادیث بالتمام ثقات یا عدول اند یا خیر؟ و اگر چنین نباشد تا چه اندازه تفحص و تحقیق می خواهد؟
اصحاب محدّثین می فرمایند که روایات من لا یحضر صحیحه اند به این معنا که کسانیکه در اسانیدش واقع شده اند ثقات و عدول اند و استدلال کرده اند به این که مرحوم صدوق در اول کتابش بینه و بین الله تعهد سپرده که از غیر ثقه نقل نکند و روایاتی را بیاورد که مفتی به اصحاب و محل حکم شان باشند چنانچه قبلا نیز متن این تعهد را خواندیم فلذا از نظر اصحاب عبارت مرحوم صدوق تنصیص گفته می شود به اینکه روات این کتاب ثقات و عدول می باشند از همینجاست که گفته اند: مراسیل صدوق مانند مسانیدش می باشد چیزیکه در حق ابن ابی عمیر گفته شده.
در اینجا فرمایش تفریشی را در شرح ایشان بر من لا یحضر مشاهده می فرمایید که فرموده:
«الاعتماد علی مراسیله ینبغی ان لا یقصر الاعتماد علی مسانیده حیث حکم بصحة الکل» [1].
و مرحوم علامه بحر العلوم مثل فرمایش تفریشی کلامی دارد که اعاده نمی کنیم چون قبلا یادآور شدیم و بقیه فحول و اعلام مانند سخن ایشان را دارند که آن را نیز مرور کردیم.
اکنون جواب مرحوم بروجردی را بنگرید که متن جواب چنین است:
«الکتب التی نقل عنه الصدوق فی هذا الکتاب کانت کتباً مشهورة و کان الاصحاب یعوّلون علیها و یرجعون الیها و لم یکن ذکر الطریق الی هذه الکتب الّا تبرّعاً و تبرّکاً ای لاخراج الکتب عن صورة المرسل الی صورة المسند و ان کان لبّاً فجمیعها مسند لشهرة انتساب هذه الکتب الی مؤلفیها و بذالک کانت تستغنی عن ذکر الطریق»[2].
و نظیر این جواب، جواب مرحوم مجلسی است در شرح من لا یحضر و آن اینکه:
«فاذا کان صاحب الکتاب ثقة یکون الخبر صحیح لانّ الظاهر من نقل السند الی الکتب المشهورة المتواترة مجرد التیمّن و التبرّک لا سیّما اذا کان من الجماعة المشهورین کالفضیل بن یسار و محمد بن مسلم فانّ الظاهر لا یضرّ جهالة سندیهما»[3].
***
[1]_ کلیات فی علم الرجال، ص383، نقلاً عن شرح الفقیه.
[2]) کلیات فی علم الرجال، ص381، از باب نقل بمضمون.
[3]) روضة المتقین، ج1، ص11.