درس 7:
دوشنبه 20/9/1402 هـ.ش مطابق با 27/جمادی الاولی/1445 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: نوشته معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قول ها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
مصنَّفات فهرس
در عرصه تألیف دو فهرس تصنیف شده یکی مال شیخ(ره) و دیگری مال نجاشی(ره) و امّا فهرس شیخ قبل از فهرس نجاشی نوشته شده بنابراین فهرس نجاشی به مثابه ی ذیل است در فهرس شیخ به تعبیر حضرت آیت الله بروجردی(ره) از زبان استادم آیت الله سبحانی که در درس خارجش در شبستان ساحلی مسجد اعظم یادآور شدند شنیدم.
و امّا مرحوم شیخ محمد بن حسن طوسی است که معروف شده به شیخ طایفه ی امامیه که این بزرگوار در سال 385 هـ . ق به دنیا آمده و در سال 460 هـ . ق وفات یافته و از مرحوم ایشان کتابی در رجال نیز وجود دارد مانند کتاب فهرس و امّا خصوصیات این کتاب امور ذیل است:
ویژگی اوّل: اینست که در این کتاب اصحاب پیامبر(ص) و ائمه(ع) را ذکر نموده اعمّ از مؤمن و فاسق یا امامی و عامّی حسب عصرشان.
ویژگی دوّم: اینست که به هر صحابه بطور تفصیل نپرداخته و فقط به اسامی شان اکتفا نموده بدون اینکه شرح و بسطی داده باشد.
ویژگی سوّم: اینست که از کلام مرحوم شیخ ظاهر می شود که راوی ها علی الاقل امامی و شیعی است نه بیشتر از آن که توثیق و تضعیف را شامل شود و در حقیقت کتاب ایشان نوشته های ابتدایی ست و تذکّرات اسمی و برای اکمال این اسامی که توثیق و تضعیف را در پی داشته باشد توفیق پیدا نکرده پس بودن نام فلان راوی مثلاً در فهرست شیخ توثیق یا تضعیف آن به حساب نمی آید.
و امّا مرحوم نجاشی(ره) ابوالعبّاس احمد بن علی بن احمد بن عباس است معروف به نجاشی که مرحوم ایشان در سال 372 هـ . ق به دنیا آمده و در سال 450 هـ . ق رحلت فرموده و ایشان مرد نقّاد بوده از اجلّای اصحاب و اعیان شیعه به حساب می آید و امّا خصوصیات کتابش امور ذیل است:
ویژگی اوّل: اینست که اختصاص دارد به رجال شیعه و لکن از رجال عامّه کسانی را ذکر کرده که از شیعه روایت کرده باشد یا کتابی در این زمینه نوشته باشد مثل مدائنی و طبری و همچنان تصریح کرده که فلان شخص مثلاً امامی اثنی عشری نیست.
ویژگی دوّم: اینست که در این کتاب جرح و تعدیل روّات بطور اغلب صورت گرفته استقلالاً یا استطراداً.
ویژگی سوّم: اینست که اکثر مطالب این کتاب استدلالی بوده مقرون به شواهد و قرائن است.
ویژگی چهارم: اینست که سعه ی معرفت ایشان به رجال و احاطه ی علمی جناب شان نشان می دهد که چهره های شناخته شده ی رجال شیعه در آن درج است مانند: شیخ احمد بن حسین غضائری و شیخ احمد سیرافی و ابن جُندی و امثال اینها از چهره های نقّاد این علم که موجب شده است فهرست نجاشی خصوصیت خاص داشته باشد.
ویژگی پنجم: اینست که کتاب ایشان ناظر به کتاب شیخ است، زیرا: از او مطالب نقل شده و در حقیقت کار مرحوم شیخ را تکمیل کرده فلذا فهرست نجاشی تصحیح و توثیق فهرست شیخ است بنابر این بودن یا ذکر نام فلان راوی مثلاً در فهرست نجاشی دالّ بر توثیق اوست چنانچه توثیق کرده باشد و دالّ بر تضعیف اوست چنانچه تضعیف کرده باشد و این است خصوصیتی که فهرست نجاشی مازاد بر فهرست شیخ دارد.
***