درس 5:
شنبه 18/9/1402 هـ.ش مطابق با 25/جمادی الاولی/1445 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: نوشته معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قول ها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
رجال، تراجم و فهرس
علم تراجم برادر علم رجال است مثل برادر دیگرش که علم درایه باشد و برای این سه برادر برادر دیگری است که فهرس باشد و در فهرس از روّاتی بحث می شود که دارای تألیفات و تصنیفات باشد و همه ی این علوم در موضوع اشتراک دارند که «رجال مؤثّر» باشند و لکن از حیث جهات و حیثیات از هم جدا می شوند چه اینکه حیث در رجال وثاقت است و در درایه اضطراب متن و تقیّه و در تراجم معرفت حوادث است و یا وقایعی که از حرکات مردان تاریخی مایه گرفته ایجاد می شود.
یا به عبارت دیگر: بحث در علم تراجم بحث از احوال علماء و ادباء است از حیث اینکه آنها در تاریخ بشر مؤثّر بوده اند و در علم فهرس از رجالی بحث می شود که در روایت تألیف و تصنیف داشته باشد امّا کسانی که موجب ترقیات بشری شده، مملکتی را نجات داده یا قبیله ای را آزاد نموده یا خدمتی به انسانیّت انجام داده مربوط تراجم می شود و در یک کلام بحث تراجم فن است و ادب و ثقافت اجتماعی و سیاسی.
و همچنان ازهم متمایز می شوند در اینکه علم تراجم قبل از اسلام تأسیس شده و علم رجال بعد از اسلام ایجاد گردیده و همچنان ازهم متمایز می شوند به «تغایر محمول» که آن محمول در علم رجال وثاقت راوی است و در علم تراجم ادیب بودن و اجتماعی بودن و مؤثّر بودن و در فهرس داشتن تألیفاتی و تصنیفاتی در قبال روّات است و همهی این علوم در موضوع جمع می شوند که رجال مؤثّر باشند.
***