درس 78:
سه شنبه 25/2/1403 هـ.ش مطابق با 5/ ذی القعده/1445 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: دروس معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قول ها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
تفصّی مرحوم فاضل از اشکال مرحوم آخوند
آنچه که از اشکال آخوند شناختیم و به دست آمد که در جمل انشائیه کلیّت است و در جمل خبریه جزئیّت و آنچه که در دو تفصّی دیدیم قبول کلیّت و جزئیّت بود حیث اینکه تفصّی اوّل به تبعیت منتهی شد و تفصّی مرحوم امام به اشتراک و لکن مرحوم فاضل نه کلیّت را می پذیرد و نه جزئیت را در کلام آخوند و از اصل و اساس منکر است و می فرماید که: در جمله انشائیه در مثال: “سر من البصرة” در کلام آخوند چه کلیّتی وجود دارد؟
و می فرماید که اگر آخوند بگوید این کلیّت به معنای عدم تشخّص زمان و وسیله و ایجاد و تفرّد سائر و غیر اینهاست در «سر من البصرة» عین همین معنی در «سرت من البصرة» وجود دارد که فهمیده نمی شود از نفس جمله ی خبریه زمان سیر و وسیله آن و تفرّد سائر و کُندی یا سرعت او و غیر اینها که هیچ کدام این موارد از نفس جمله مشخّص نمی شود و امّا واقعیت خارجیّه، واقعیت واحده است نه چیزی بیشتر از واقعیت واحده و من و الی افاده می کنند نفس ارتباط و نسبت و اضافه را بین بصره و کوفه و تعلّق ندارند به بصره و کوفه و سائر حالات هردو اسم، بنابراین در سر من البصرة کلیّت کجاست؟ و در سرت من البصرة جزئیت کجاست؟ و چه فرق است بین این دو؟
سپس مرحوم فاضل علاوه می کند که جمل خبریه و جمل انشائیه به هم مشابه است در مقام استعمال و امّا تحقق در خبر و عدم تحقق در انشاء فرق ماهیّت خبر و انشاء است و فرقی بین من و الی نیست در هردو جمله بلکه معنای هردو واحد است در هردو جمله که عبارت از ارتباط خاص باشد و اضافه ی خاصه و نسبت خاصه بین بصره و کوفه بدون اینکه در جمله خبریه و انشائیه تفاوتی باشد.
غایت امر اینست که حکایت از واقعیت خارجیه در جمل خبریه موجود است و در جمل انشائیه موجود نیست و این تفاوت از نفس هردو جمله ناشی می شود نه از حروف چنانچه می بینید در دو مثال: «صلّیت فی المسجد» و «صلّ فی المسجد» حیث اینکه فرق بین دو صلاة نیست و بین دو جمله نیز فرقی وجود ندارد فقط تفاوت در نفس خبر و انشاء است که یکی حاکی و دیگری غیر حاکی است پس کلیّت در انشاء کجاست؟
و هنگامی که مسئله چنین است اشکال آخوند به جمل انشائیه وارد نیست و ما نیاز نداریم که تبعیت را در تفصّی اوّل بپذیریم و اشتراک را در تفصّی دوّم.
***