درس 29:
شنبه 16/10/1402 هـ.ش مطابق با 23/جمادی الثانی/1445 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: دروس معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قول ها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
تا اینجا نتیجه این شد که عقاید و احکام بر علم اصول تقدّم دارند، زیرا: بحث در علم اصول از طرق استنباط است و موضوع در آن ادلّه اربعه است لذاتها او بوصفها یا کلیّکه منطبق است بر جمیع مسائل یا قواعد ممّهدة یا جامع مقولی حسب اختلاف مبانی که قبلاً بیان شد.
و اما مرتبه علم اصول از حیث تعلیم و تعلّم مقدّم است بر علم فقه بخاطر اینکه طرق استنباط بر احکام مستنبطه تقدّم دارد و از این جهت مقدّم است و همچنان علم اصول از این حیث بر سائر علوم نیز تقدّم دارد مانند: علم منطق یا علوم عربی نظیر: صرف و نحو.
و لکن آنچه مهم است در تقدّم و تأخّر بین ملاکات، ملاک شرافت و غایت است نه ملاک تعلیم و تعلّم، بنابراین تقدّم تعلیم و تعلّم تقدّم مقدّمی بوده نه تقدّم غایی و مقامی.
حاصل کلام اینست که علم اصول با غمض عین از فقه و کلام از حیث غایت و شرافت از بقیه علوم مقدّم است با توجه به شعبات و رشته های علوم، بنابراین مرتبه علم اصول مرتبه صدر است در همه علوم الّا کلام و فقه به جهت اینکه وقتی به تقسیم علوم نظر می اندازیم مطابق مسلک قدما که می گفتند العلم علمان: «علم الادیان» و «علم الابدان» که اصول در این میان در زمره علم ادیان است هرچند مقدّمی، فلذا در صدر جدول قرار می گیرد البته بعد از کلام و فقه.
و بعد از این دو علم از حیث مرتبت علم طب است و شعبات آن از حیث شرافت و مرتبت اما حاصل همه آنها «علم اخلاق» است که عبارت از ثمره عقاید و احکام باشد، زیرا: عقاید اصل شجره است و احکام فرع آن و اخلاق میوه ی آن دو و این سه علم (عقاید، احکام و اخلاق) از علوم و اجبهاند و بقیه از علوم مباحه به قسمی که تحصلیش مفید است و ترکش ضرر ندارد و اما علوم واجبه تحصیلش امتثال و ترکش وبال است هذا.
***