درس 28:
چهارشنبه 13/10/1402 هـ.ش مطابق با 20/جمادی الثانی/1445 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: دروس معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قول ها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
حاصل بحث مبادی با توضیحاتی که داده شد اینست که بحث مشتقات و وضع مفردات و مرکبّات از مبادی علم اصول به حساب نمی آیند و اینکه واضع چه کس است یا اینکه حد دلالات بالذّات است یا بالذّات نیست و همچنان معانی جزئیّه و علایم حقیقت و مجاز حتی بحث مفاهیم از مبادی علم اصول به حساب نمی آیند، بنابراین اگر سوالی ایجاد شود که با توجّه به این توضیحات مبادی خارج علم است که بایستی داخل علم میبود جواب اینست که: مبادی خارج علم نبوده داخل علم است لکن به حیث اجزای آن نه اینکه خارج ماهیّت علم باشد.
و امّا صرف، نحو، منطق و بیان از مبادیِ مبادی به حساب می آیند، علی هذا این علومی که نام برده شد به یک واسطه به علم اصول متّصل می شود تا اینکه از مقدّمات آن شمرده شود هرچند که از مقدّماتِ مقدمات به حساب نمی آیند و امّا در حقیقت و واقع این علوم از مبادی وضع و مفهوم اند و وضع و مفهوم از مبادی اصول محسوب اند روی این تحلیل و بررسی مبادیِ مبادی یا مقدماتِ مقدمات بر این علوم اطلاقش صحیح است.
مرتبه ی علم اصول
برای علوم مراتبی وجود دارد از حیث موضوعات و غایات و مقام تعلیم و مقام تعلّم که بعضی اینها از جهتی مقدّم است و از جهتی مؤخّر، همین حکم است در قبال علم اصول، بنابراین علم اصول از حیث «موضوع» در مرتبه ی ثالثه است و از حیث «غایت» بعد از فقه و کلام است یا الهیّات به تعبیر حکماء چه اینکه موضوع کلام یا الهیّات «معرفت ربّ» است و بحث در آن از مبدأ و معاد صورت می گیرد که در حقیقت علم توحید و عقیده گفته می شود و به همین جهت در صدر مقام و مرتبه قرار می گیرد و بعد از علم کلام مرتبه ی فقه است که بحث در علم فقه از «وظایف مکلّفین» است و بیان احکام الهی و علم فقه در حقیقت علم احکام و ادیان است و به همین جهت مقام دوّم را احراز کرده.
***