درس 19:
شنبه 2/10/1402 هـ.ش مطابق با 9/جمادی الثانی/1445 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: دروس معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قول ها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
رأی مرحوم خویی در تمایز علوم
نظر مرحوم ایشان در ارائه ی ملاک در باب تمایز علوم از یکدیگر متشتّت و متعدّد است به قسمی که از مفصّلین به حساب می آید طوری که می فرماید: اگر علم در مرحله ی تدوین باشد ممکن است ملاکش موضوع باشد یا محمول و غرض همان گونه که مرحوم آخوند فرمود در صورتی که مسائلش ثمره ی عملی داشته باشد مثل: صرف و نحو و چنانچه ثمره ی عملی نداشته باشد و فقط ثمره ی علمی داشته باشد مثل فلسفه تمایز او یا به موضوع است یا به محمول و این هم یا بالذات است چنانچه علوم از علومی باشد که از زمین بحث کند یا از کمّیات و کیفیّات و اَین و علو و تحت مثل جغرافیا یا اینکه بحثش از انسان باشد و خصوصیات بارز شخصی او مثل اعضا و جوارح(فیزیولوژی) و اگر از علومی باشد که از حرکت بحث کند آن هم حرکت ثابت مثل جوهر و یا اینکه از عرض بحث کند در اینجا تمایزش به محمول تنهاست و چنانچه علم در مرحله ی تدوین نباشد بلکه مرحله ی تعلیم و تعلّم باشد ممکن است ملاکش به دست معلّم باشد تا فهرستی ارائه کند برای راهنمایی شاگرد و ممکن است ملاکش چیز دیگر باشد.
تا اینجا ملاک تمایز در علومی بود که بین قضایایش وحدت حقیقیه باشد و چنانچه وحدت حقیقیه نباشد بلکه وحدت اعتباریّه باشد نظیر مرکّبات ممکن است تمایزش بالموضوع باشد یا بالمحمول یا بالغرض و ممکن است چنین نباشد بلکه تمایزش بالفهرست باشد از طرف استاد.
***