درس 11:
دوشنبه 20/9/1402 هـ.ش مطابق با 27/جمادی الاولی/1445 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: دروس معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قول ها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
سوالی که دیروز طرح شد جوابش اینست که: در بدو نظر تمام انواع اتّحاد محتمل است اگر ملاک جامع باشد و امّا بعد از دقّت ها بدست می آید که اتحاد در موضوع ملاک است زیرا: موضوع مقدّم بر محمول است و محمول مقدّم بر نسبت، بنابراین مرتبه ی محمول بعد از موضوع و مرتبه ی نسبت بعد از هردوست، علی هذا اتحاد منحصر است در اتحاد در موضوعات نزد جامع مقولی وجدانی به تعبیر علّامه ی فیّاض و جامع انتزاعی به تعبیر مرحوم آخوند که عبارت از سنخیّت و اشتراک در اثر باشد. بنابراین کلمه و کلام جامع است در علم نحو بین موضوعات مسائلش و فعل مکلّف جامع است در فقه بین موضوعات مسائل و قدرت بر استنباط جامع است در اصول و وجود جامع است در فلسفه و مبدأ و معاد جامع است در کلام و اعداد جامع است در ریاضی و حساب و هکذا.
ایرادها و اشکال ها
در اینجا چندتا ایراد و اشکال وجود دارد به ترتیب ذیل:
اشکال اوّل:
اینست که حتمی بودن وحدت غرض و فایده که مرحوم آخوند بر آن تاکید دارد از کجا استفاده می شود؟ چه باک دارد که ترتّب دو غرض و دو فایده در یک علم باشد و مرحوم آخوند در صفحه ی دوّم کتاب می فرماید که دو غرض و دو فایده در علم واحد عادتاً ممتنع است هرچند عقلاً ممتنع نیست و می فرماید هرگاه غرض و فایده برای علم واحد وفرت پیدا کند چرا دو کتاب نوشته نشود که یک کتاب نوشته شود و امّا مرحوم آخوند بر ادّعای امتناع شان دلیلی اقامه نفرموده.
***