درس 5:
یکشنبه 12/9/1402 هـ.ش مطابق با 19/جمادی الاولی/1445 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: دروس معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قول ها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
موضوع علم به نحو اطلاق
مرحوم آخوند در اوّل کتابش اقدام فرموده به بیان موضوع علم به نحو اطلاق از باب مقدمه تا اینکه وارد اصل بحث شود که موضوع علم اصول باشد، بنابر این موضوع هر علم از نظر آخوند اینگونه تعریف شده: «الاوّل: انّ موضوع کلّ علم و هو الذی یبحث فیه عن عوارضه الذّاتیّة»[1] که این تعریف، تعریف منطقیین است و تعریف مشهور و مرحوم آخوند نیز از این دو تعریف تبعیّت کرده.
سپس بیان نموده نسبت بین موضوع هر علم و موضوعات مسائلش را و ما از این بیان نسبت در تعریف آخوند سه چیز را می فهمیم که اوّلش احتیاج علوم به موضوعات است و دوّمی اتّحاد موضوع و سوّمی اعتبار وحدت در موضوعات مسائل است، بنابر این می پرسیم که آیا علوم نیازمند موضوعات شان اند یا خیر؟
مرحوم آخوند(ره) به تبع از مشهور حسب این تعریف جواب مثبت می دهد و مرحوم امام(ره) جواب منفی و می فرماید که ممکن است علوم و دانش ها در اوّل آوان تدوین اصلا موضوعی نداشته باشد و علوم و دانش ها مانند انسان مراحل علقه و مضغه را می پیماید تا اینکه به کمال رشد برسد و این مراحل با تدریج طی می شود.
شاهد این سخن کلام شیخ الرّئیس بو علی سینای بلخی از معلّم اوّل است که ارسطو باشد که ایشان فرموده: قیاسات در دست ما کلمات مختصر و مجمل بوده و لکن زحمتکشی های ما در کمال آنها و همچنان زحمات دیگران در رشد آنها تأثیر داشته تا اینکه تبدیل شدند به قواعد مفصّله و اصول مدوّنه در قیاسات و همه علوم چنین سرنوشتی داشته مثل اینکه خواندیم که علم اصول از مرحوم مفید(ره) در قالب کتاب سه صفحه ای بوده و آن روزگار، روزگار اوّل تکوین و نشئه ی اصول بوده و لکن این سخن از مرحوم امام اصل احتیاج علوم را به موضوعات نفی نمی کند.
***
[1]– کفایة الاصول المحشّی، ج1، ص2.