درس 3:
چهارشنبه 8/9/1402 هـ.ش مطابق با 15/جمادی الاولی/1445 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: دروس معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قول ها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
تأسیس اصول و القاء آن
مؤرّخین اختلاف نظر دارند در اینکه چه کسی کتاب اوّل را در اصول تصنیف کرده یا قواعد آن را القاء نموده تا مؤسّس اصول و القاء کننده ی آن به حساب آید، بنابراین جلال الدّین سیوطی در کتابش بنام «الاوائل» حکایت نموده که: «اوّلین فردی که در اصول کتاب تصنیف نموده “امام شافعی” می باشد که نام کتابش “الاجماع” است و جمعی از أعلامِ مؤرّخین و بعضی مصنّفین مانند: صاحب “کشف الظنون” به این مسئله تصریح نموده که صاحب “مناهج الوصول” در مقدّمه ی کتابش این نکته را متذکّر شده».
و احتمال می دهد که اوّل من صنّف “ابویوسف” شاگرد ابوحنیفه باشد که ملقّب است به “قاضی القضات” و ابویوسف بر شافعی تقدّم دارد از نظر زمانی مطابق آنچه ابن خلّکان در “ترجمه”اش بیان نموده است.
و احتمال می رود بازهم که اوّل من صنّف “محمّد بن حسن شیبانی” باشد که ایشان فقیه عراق بوده و همچنان تقدّم دارد از نظر زمانی بر شافعی مطابق آنچه ابن ندیم در “الفهرست” نقل نموده و برای ایشان کتب زیادی ذکر نموده نظیر “الاستحسان” و “الرأی و الاجتهاد” و از آن جمله است “اصول الفقه”، تا اینجا نظر عامّه بود و مقالات و نگاه آنها.
و لکن آنچه که از کتاب «تأسیس الشیعة» شهید سیّد صدر به دست می آید اینست که اوّل من صنّف در اصول “هشام بن حکم” است که یکی از فحول متکلّمین و از شاگردان امام صادق(ع) است که کتاب ایشان در اصول بنام “الالفاظ و مباحثها” میباشد که این قسمت اهمّ مباحث علم اصول است.
و بعد از ایشان “یونس بن عبدالرّحمن” است معروف به مولای آل یقطین که از اصحاب اجماع می باشد و ایشان کتابی در اصول تصنیف کرده بنام “اختلاف الحدیث و مسائله” که مربوط می شود به بحث تعادل و ترجیح حدیثین مطابق آنچه ابوالعبّاس نجاشی در کتاب “الرّجال” بیان نموده و این دو نفر(هشام و یونس) بر شافعی تقدّم زمانی دارند.
***