(ادامه ی کتاب میراث، فصل دوّم، سهام مقدّره از متن لمعه شهید اوّل)
درس 36:
دوشنبه 25/10/1402 هـ.ش مطابق با 3/رجب/1445 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: دروس معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قول ها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
مرحوم شهید در ادامه ی مسئله می فرماید:
« و لهما مع بنت الواحدة السدسان و لها النصف و الباقی یردّ اخماساً و مع الحاجب یردّ علی البنت و الاب ارباعاً و مع احد الابوین خاصة یردّ السدس ولو کان بنتان فصاعداً مع الابوین فلا ردّ و مع احد الابوین خاصة یردّ السدس اخماساً»
صورت حاجب و عدم آن
مرحوم شهید اوّل در ادامه ی مسئله به دو امر مهم تصریح کرده که عبارت از حاجب و عدم آن باشد حیث اینکه فاضل ترکه در صورت عدم حاجب اخماساً ردّ می شود و در صورت حاجب ارباعاً به توضیحی که طی دو جزء می آوریم:
الف: صورت عدم حاجب و ردّ اخماسی
در ما سبق شناختیم که حاجب در قبال سهم مادر مطرح است نه سهم پدر بنابراین اگر مادر حاجب نداشته باشد سهمش ثلث است و اگر حاجب داشته باشد سهمش به سدس تنزّل می یابد و حاجب نیز یا ولد میّت است و یا اخوه ی او مطابق آنچه در سابق گفته شد.
بنابراین زمانی که ابوین با بنت واحده اجتماع کنند هرکدام ابوین سدس می برد و بنت واحده نصف ترکه را، باقیمانده که سدس باشد بر ابوین و بنت اخماساً ردّ می شود به نسبت فریضه، علی هذا جمیع ترکه اخماساً تقسیم می شود زیرا سی سهم در نهایت به پنج سهم تقسیم می گردد که هر سهم شش باشد بناءً بنت واحده 18 سهم می برد که از ضرب سه در شش حاصل است (3×6=18) و برای مادر شش سهم می رسد (1×6=6) چه اینکه فریضه در اینجا ثلاثین است که حاصل می شود از ضرب پنج در شش و امّا تقسیم زیاده بطور اخماسی به طریق ذیل است:
برای بنت واحده نصف است (1/2) و برای ابوین سدسان (2/6) و مجموع خمسة اسداس می شود (5/6) بناءً سدس (1/6) زاید بر فریضه باقی می ماند که در این صورت تقسیمش به نحو ذیل است:
بنت واحده نصف ترکه را فرضاً حق می برد که 15 باشد و پدر سدس حق می برد که پنج باشد و مادر نیز سدس حق می برد که آن هم پنج باشد از باب فرض و مجموعش 25 می شود (25=15+5+5 ) و باقیمانده که پنج باشد بر صاحبان سهام تقسیم می شود فلذا بنت واحده سه سهم می برد و ابّ یک سهم و مادر نیز یک سهم که مجموع حصه ی بنت واحده 18 می شود (18=15+3) و مجموع حصه ی پدر شش می شود (6=5+1) و مجموع حصه مادر همچنان شش است (6=5+1) که مجموع حصص 30 میشود(30=18+6+6) این بود تقسیم اخماسی.
***