(ادامه ی کتاب میراث، فصل دوّم، سهام مقدّره از متن لمعه شهید اوّل)
درس 27:
سه شنبه 12/10/1402 هـ.ش مطابق با 19/جمادی الثانی/1445 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: دروس معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قول ها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
عول در اصطلاح
و امّا عول در اصطلاح جمهور فقهاء به معنای زیادیِ سهام است بر ترکه ی میّت به قسمی که نقص وارد می شود بر جمیع ورثه به نسبت مساوی بین شان و نزد فقهای امامیّه نقص وارد می شود بر ذوی الفروض تنها نه بر جمیع ورثه مثل زوج و زوجه حتی پدر که سهم شان ثابت است که عبارت از سدس باشد نه بیشتر و نه کمتر و امّا ورود نقص بر ذوی السّهامی است که سهم شان گاهی زیاد می شود و گاهی کم، نظیر: مادر که سهمش ثلث است و اگر حاجب باشد به سدس تنزّل می یابد و نظیر بنت واحده که سهمش نصف است و اگر میّت ولد داشته باشد سهم بنت تنزّل می یابد.
و امّا فریضه عبارت است از فریضه ی مفروضه و مقدّره در ترکه ی میّت مثل شش ششم یا سه سوّم یا چهار چهارم یا نصفین و هکذا و امّا فرائض مقدّره در کتاب بیشتر از شش نمی باشد فلذا امکان ندارد که ترکه هفت ششم باشد یا اربعة اثلاث و هکذا.
عول عکس تعصیب است چنانکه گذشت و آن زیادی ترکه بود بر سهام که آن زیادی بر صاحبان فروض ردّ می شد نزد خاصّه و بر عصبه ی میّت رد می شد نزد عامّه و لکن عول زیادی فروض یا سهام است بر ترکه که در این صورت نقص وارد می شود بر جمیع نزد عامّه و بر ذوی الفروض نزد خاصّه مانند: بنت و بنات یا اخت و اخوات چه ابوینی باشد یا ابی تنها و امّا ورود نقص بر پدر در عبارت مرحوم مصنّف از باب مسامحه است و لکن در حقیقت نقص بر پدر وارد نمی شود زیرا: سهم او ثابت است که یک ششم باشد و زیاد و کم نمی شود چنانکه گذشت بنابراین عول در فرائض امکان ندارد نزد مرحوم مصنّف الّا در جایی که زوج و زوجه بین ورثه داخل شوند نه در غیر این صورت.
***