درس 20:
چهارشنبه 18/11/1402 هـ.ش مطابق با 26/ رجب/1445 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: نوشته معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قول ها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
تواتر و اقسام آن
محدّثین در عدد تواتر اختلاف دارند طوری که برخی اقل تواتر را چهار نفر دانسته که ابوبکر باقلانی باشد و برخی دیگر 10 نفر دانسته که استخری باشد و ابو هذیل علّاف عدد تواتر را 20 نفر میداند و برخی دیگر 12 نفر می داند به عدد نقباء بنی اسرائیل و بعضی محدّثین عدد تواتر را 313 نفر می داند به عدد بدریون.
انصاف: اینست که عدد در تواتر تأثیر ندارد و آنچه که در تواتر تأثیر دارد «اطمینان و یقین» است به صدور حدیث از معصوم(ع) از هر عددی که حاصل شود و مخفی نماند که یقین و اطمینان در احادیث متواتره از نفس حدیث ایجاد می شود و همچنان از حدیث واحد که مقرون به قرائن خارجیه باشد طوری که بتواند محتوای خبر را تأیید کند مانند شهرت و عمل اصحاب، چنین خبری به تواتر نزدیک می شود هرچند متواتر گفته نمی شود و ملاک اصلی در تواتر حصول اطمینان و یقین مستنبط است چه از نفس حدیث و چه از بیرون فلذا خبر غیر یقینی متواتر گفته نمی شود و تواتر نیز به نوبت خودش به سه قسم زیر تقسیم می شود:
قسم اوّل: تواتر لفظی است
زمانی که راوی حدیثی را نقل کند و نفر دوّم عین لفظ را نقل کند و نفر سوّم همچنان ناقل عین لفظ باشد و هکذا تمام روات لفظ حدیث را بعینه نقل کنند این حدیث را متواتر لفظی گویند مثل حدیث ثقلین که از ناحیه ی 39 نفر به عین لفظ نقل شده و همچنان حدیث غدیر و حدیث شقّ القمر و حدیث معراج و حدیث اطعام کثیر بالقلیل و هکذا.
قسم دوّم: تواتر معنوی است
زمانی که مطلب واحدی را به الفاظ مختلفه بطور متعدد نقل کنند تواتر معنوی گفته می شود، مانند: غزوات رسول خدا به الفاظ مختلفه از یک معنی واحد یا اینکه وجوب صلاة و صوم و زکات که به الفاظ مختلفه ی کثیره نقل شده و همه یک معنی را حکایت می کند، تمام اینها متواتر معنوی گفته می شود.
قسم سوّم: تواتر اجمالی است
زمانی که در موردی احادیث مختلفه نقل شود بالضیق و السّعة در این صورت اضیق احادیث متواتر اجمالی است مانند: اخبار به خبر واحد در صورتی که مختلفه ی کثیره ذکر شود و در دایره های کوچک و بزرگ نقل گردد و آن معنی واحد حجیّت این اخبار باشد چنین چیزی تواتر اجمالی گفته می شود مثلاً:
خبر واحد را در بعضی لسان ها بطور مطلق حجّت می داند و در بعض دیگر به قید عدالت و نفر سوّم به قید اضبطیت و نفر چهارم به شرط عدم مخالفت کتاب و سنّت و نفر پنجم به قید موافقت کتاب و سنّت حجیّت را نقل می کند که در این مثال حجیّت نقل اوّل اوسع است و حجیّت نقل آخر اضیق می باشد که همین اضیق خبر متواتر اجمالی گفته می شود که عبارت از خبر عدل ضابط موافق کتاب و سنت و غیر مخالف با آن دو می باشد.
***