درس 205:
شنبه 6/2/1404 هـ.ش مطابق با 27/ شوال/1446 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: دروس معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قولها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
امر هفتم در مبادی مشتق است
بدون تردید مبادی در مشتقات گوناگون اند که بعضی از این مبادی حرفه و صناعت است مانند: نجاری و حدادی و تجارت و پیشه وری و بعض دیگر قوّه و ملکه است مانند: ثمرة و اجتهاد و بعض سوّم فعلیّت است مانند: قیام و امثالش.
ثمّ: چه بسا توهّم می شود که اختلاف مبادی در مشتقات موجب می شود تفصیل در مشتقات را که بعض آن حقیقت است در تلبّس بالمبدء فی الحال و بعض دیگرش عمومیّت دارد، علی هذا مشتقی که مبدئش از قسم حرفه، ملکه یا قوّه است صدق می کند که آنها صنعتگر و مجتهد و مثمر است ولو اینکه تلبّس فی الحال ندارند.
و بخاطر دفع این توهّم مرحوم صاحب کفایه می فرماید که:
اختلاف مشتقات درمبادی موجب تفصیل آنها نمی شود بلکه موجب می شود طول تلبّس حسب اختلاف مبادی و قصر آن موارد، بنابراین در مشتقاتی که مبدأ فعلیّت است مثل: قیام و قعود تلبّس در آن اقتصار مدت دارد و آن دسته از مشتقات که مبدئشان حرفه و ملکه است و یا بذر و قوّه، در آن دسته مادامی که ماده موجود باشد تلبّس صادق است و در آنجا که مبدء منقضی شده تلبّس صادق نیست و لکن بقای مبدء در آن دسته از مشتقات حسب اختلاف مبادی مختلف اند بنحوی که در مبدء فعلیّت صدق می کند که واجد مبدء فعلن هم واجد است ولو اینکه تلبّسی بالفعل ندارد و در آن دسته از مشتقات که مبدء حرفه و صناعت است عدم اعراض کفایت می کند و به صدق مشتق آسیب نمی زند هرچند که بالفعل ممارس نباشند و در آن دسته از مشتقات که مبدء قوّت است کفایت می کند که مشتق واجد باشد در مقابل فاقد هرچند که بالفعل ثمری نداشته باشد[1].
***
[1]) کفایة الاصول، ج1، ص68.