درس 63:
شنبه 28/7/1403 هـ.ش مطابق با 15/ ربیع الثانی/1446 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: نوشته معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قولها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
عنوان چهارم: تطوّر است در تألیف جوامع رجالی
سه عنوان از مصادر ثانویه علم رجال را مرور کردیم و در هر عنوان از کتبی که به آن تعلّق داشت بحث نمودیم و لکن عنوان رابع باقی ماند که اکنون از کتب این عنوان به ترتیب ذیل بحث می کنیم:
کتاب اوّل: معالم العلما است
کتاب دوّم: طرائف المقال است
کتاب سوّم: مرتّب الاسانید است
کتاب چهارم: معجم رجال حدیث است
امّا کتاب اوّل: که معالم العلما باشد تألیف شیخ محقق مرحوم اردبیلی است که در عصر علامه مجلسی(ره) میزیسته و روش ایشان در این کتاب این است که: جمله اسانید کتب اربعه و غیر کتب اربعه در آن جمع آوری شده و همین اسانید دلیل قرار گرفته بر شناخت شیوخ راوی و تلامیذ آنها و طبقه و عصرشان.
و امّا کتاب دوّم: طرائف المقال است تألیف سید محمد شفیع موسوی تفریشی و سبک و طریقه ی ایشان در تألیف این کتاب اینست که: مرحوم تفریشی مشایخ طبقه اولی را یک طبقه و سپس مشایخِ مشایخ این طبقه را طبقه ثانیه قرار داده و هکذا تا اینکه به عصر رسول خدا(ص) منتهی شده و مجموع طبقات در این کتاب 32 طبقه شده و مرحوم شیخ طوسی در این کتاب در طبقه دوازدهم قرار گرفته، علی ایّ حال این کتاب بعد از جامع الروّات تألیف شده.
و امّا کتاب سوّم: که مرتّب اسانید باشد تألیف محقق بروجردی امام این فن است و مرحوم ایشان دو کار کلان انجام داده که تحت دو امر زیر اشاره می کنیم:
امر اوّل: اینست که: اسانید کتب اربعه را ترتیب کرده و مثلاً نام گذاری نموده که این مرتب اسانید کافی است و آن مرتب اسانید تهذیب و هکذا و سپس به ترتیب حروف ساماندهی کرده که در اثر این اسانید و قیاس بعضش با بعض دیگر جمیع شیوخ راوی و شاگردان و طبقه اش شناخته می شود و فوائد دیگری نیز بر این اسانید مترتب است که ذکر آن موجب اطاله است.
امر دوّم: اینست که: این کتاب را بنام طبقات الرجال نام گذاری کرده و روّات را از عصر نبی مکرّم تا زمان شیخ طوسی(ره) دوازده طبقه قرار داده، طوری که صحابه طبقه ی اولی حساب شده و تابعین شان که از آنها اخذ حدیث کرده طبقه ثانیه به حساب آمده و هکذا. و این کتاب تألیف مستقل بوده که در کتابخانه شخصی ایشان با سایر آثار نفیسه اش موجود است.
***