درس 233:
چهار‌شنبه 14/3/1404 هـ.ش مطابق با 8/ ذی‌الحجه/1446 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: دروس معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قولها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
علامه سبحانی(دام ظلّه) اشکال نموده بر اتحاد طلب و اراده در محورهای سه گانه که مضمون اشکال ایشان این است: «ادّعای اتحاد طلب و اراده تمام نیست زیرا: استعمال احدهما مکان دیگری جایز نمی باشد بنابراین بجای «یرید الله بکم الیسر و لا یرید بکم العسر[1]» گفته نمی شود که انّ الله یطلب منکم الیسر و لا یطلب منکم العسر و همچنان بجای جمله ی طلب العلم فریضة گفته نمی شود که ارادة علم الفریضة زیرا بین طلب و اراده دو فرق وجود دارد:
فرق اوّل این است که: اراده استعمال می شود درجایی که مراد قریب الحصول باشد و نیازمند مقدمات کثیره نباشد بخلاف طلب چه اینکه طلب نیازمند مقدمات کثیره است و سعی و تلاش می خواهد تا به مطلوب وصل شود.
فرق دوّم این است که: اراده امر قلبی جوانحی است و طلب امر خارجی جوارحی.
و در محور دوّم نیز ادعای اتحاد تمام نیست زیرا: اراده از صفات حقیقیه ی نفسانیه است که قبول جعل و انشاء نمی کند و آنچه که برایش شایسته است امور اعتباریه انتزاعیه است و امّا اراده مصداقاً امر خارجی بوده تکوینی میباشد فلذا قبول جعل و انشا نمی کند و آنچه که قبول جعل و انشاء می کند امر انتزاعتی است که چنین امری اعتبارش به اعتبار معتبر خلاصه می شود مانند: ریاست، زوجیّت، ملکیّت و امثالش.
و در محور سوّم همچنان ادعای اتحاد تمام نیست زیرا: چیزی که در دو محور جاری و ساری است در همه محورها جریان دارد و گفته شد که طلب امر قائم به جوارح است و اراده امر قائم به جوانح بنابراین وجهی برای اتحاد وجود ندارد زیرا : ظرف وجود هردو مختلف می باشد.
علامه سبحانی در پایان اشکالش مطلب را جمع بندی کرده می فرماید که: طلب و اراده مغایر هماند و حق و انصاف همین را می گویند و لکن مغایرت بدنبال تصحیح مقاله اشعری نمی باشد که آنها قائل به کلام نفسی شدند و کلام نفسی باطل بوده مغایرت بین طلب و اراده غیر قابل انکار است[2].
***
[1]) بقره/185.
[2]) المحصول، ج1، ص324-322.