درس 222:
سه شنبه 30/2/1404 هـ.ش مطابق با 22/ ذی‌القعده/1446 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: دروس معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قولها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
ثمّ:
به درستی علوّ یا “عقلی” می باشد یا “شرعی”، علوّ عقلی مانند: علوّ باری تعالی است به دلیل حکم عقل بر علوّ باری تعالی بر همه موجودات و تمام انبیاء و علوّ شرعی مانند: علوّ سیّد است بر عبدش، ناگفته نماند که برخی علوّها “عرفی” می باشد نه عقلی و نه شرعی مانند: علوّ سلطان یا احد ولاتش بر رعیّت یا علوّ رئیس کارگران بر کارگران.
پوشیده نماند که عالی عالی می باشد هرچند که تواضع نموده خفض جناحین کند و دانی دانی می باشد هرچند که استعلاء یا تکبّر نماید، بنابراین امر دانی قبیح است و مذموم و امر عالی حسن است و ممدوح و قباحت و مذمت اگر برگشت کند به نفس امر دانی آن امر را از حقیقتش خارج می کند و اگر به نفس امر برگشت نکند بلکه برگشت آن به استعلاء باشد امر را از حقیقتش خارج نمی کند فلذا برای طلب دانی امر گفته می شود ولو مجازاً زیرا: صحت سلب ندارد و لکن عقل آدمی چنین امری را قابل امتثال نمی داند.
و همین حکم است در رابطه با ذمّ و توبیخ که در فارسی نکوهش می گوییم و این ذمّ و توبیخ اگر برگشت کند به نفس طلب دانی طلب وی را از حقیقتش خارج می کند و اگر برگشت کند به استعلای دانی هرچند طلبش طلب گفته می شود مجازاً و لکن عقل قابل امتثال نمی داند و شاید این هردو به استعلاء برگشت کنند که اگر چنین شد چنین امری شگفت آور شده تعجب دارد زیرا: استعلاء در تحقق طلب دخالت داشته سهیم می باشد.
و همچنان پوشیده نماند که فرقی وجود ندارد در صدق طلب بین اینکه چنین طلبی از عالی باشد، از مساوی یا از دانی کما اینکه فرقی وجود ندارد بین اینکه طلب از مستعلی باشد یا از مستخفض همان گونه که تفاوت وجود ندارد در صدق طلب چه بالقول باشد و چه بالاشاره و یا بالکتابه و یا به اراده ی نفسانیه ولو اینکه کاشفی آن را کشف نکند و امّا طلب حقیقتش این است که باید کشف شود که بالقول بوده یا بالاشاره و یا بالکتابه.
و چنانچه تصوّر شود که کاشف منحصر است در قول تنها چنین تصوری باطل است چه اینکه بعضی اصولیین توهم کرده هرچند که صحیح است سخن ما در قول است یا کتابت یا اشاره است و لکن باید ماده امر موجود باشد و چنانچه ماده موجود نباشد باید کاشف باشد از اراده نفسانیه آن هم اراده جدّیه نه اراده غیر جدّی.
***