درس 217:
سه شنبه 23/2/1404 هـ.ش مطابق با 15/ ذی‌القعده/1446 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: دروس معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قولها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
تنقیح و توضیح
ناچاریم که بحث را توضیح بیشتر داده تنقیح کنیم و آن اینکه:
اقوال در فرق مبدء و مشتق جدّاً قابل ملاحظه است و آن اینکه اگر قائل شویم که ذات مأخوذ است در مفهوم مشتق ابتدائاً یا انحلالاً بنابراین فرق بین مبدء و مشتق پر واضح است زیرا: مشتق بنابر قول اوّل وضع شده برای هر ذاتی که مبدء به آن قیام کرده باشد، علی هذا مدلول ذات ابتدایی می شود و این کجا و مبدء کجا، مبدئی که صرف صفت بوده حدث فقط است و بنابر قول ثانی مشتق وضع شده بر عنوانی که منتهی می شود به تحلیل، ذاتی که عنوان برایش ثابت است و این کجا و مبدء کجا مبدئی که به چیزی منحل نمی شود چون بسیط است و بنابر هردو قول نیاز نیست که از فرق هردو بحث کنیم زیرا: قدر مشترکی وجود ندارد تا نیازمند فرق باشد.
انّما الکلام در جایی است که قائل شویم به خروخ ذات و نسبت از مفاد مشتق و در این هنگام سخن در این است که فرق بین مشتق و مبدء چیست؟ مبدئی که بر صرف صفت دلالت نمی کند از غیر دلالت بر ذات و نسبت در اینجاست که گفته می شود فرق بین مشتق و مبدء همان فرق بین لا بشرط و بشرط لا است که در لا بشرط جنس و فصل مطرح است و حتی نوع و در بشرط لا ماده و صورت مطرح است که یکی بر دیگری حمل می شود در جنس و فصل و حمل نمی شود در ماده و صورت.
انصاف اینست که فرق بین مشتق و مبدء فرق بین شیئ و ذی شیئ میباشد که همین سخن را مرحوم صاحب فصول می فرماید و آیت الله سبحانی و اکثر اصولیین، بنابراین مفاد مشتق مفاد “ذی هو” می باشد و مفاد مبدء “مفاد هوهو”.
***