درس 207:
دوشنبه 8/2/1404 هـ.ش مطابق با 29/ شوال/1446 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: دروس معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قولها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
اقوال مفصّلین
قبلاً شناختیم که اختلاف مبادی موجب تفصیل در مشتق مبحوث عنه نمی شود و کلام مصنّف و مرحوم امام را مشاهده کردیم و امّا اقوال مفصّلین هرچند مخدوشند لکن ذکر آنها برای مزید اطّلاع و تسلّط در بحث مشتق باکی ندارد زیرا: بحث مشتق از اهم مباحث اصولیه است از حیث ابتلاء، بنابراین عرض می کنیم که: صاحب فصول(ره) نزاع مشتق را اختصاص داده به اسم فاعل و ما بمعناه که صفات مشبّه باشد و ما یلحق به که مصادر باشد آن دسته مصادری که به معنای اسم فاعل است و در این تفصیل دو وجه ذکر میکند که ذیلاً می آوریم:
وجه اوّل این است که: اصولی ها مشتق را تمثیل می کند در اسم فاعل و ما بمعناه و ما یلحق به.
وجه دوّم این است که: بعضی اصولی ها نیاز نمی بیند که اسم فاعل را بر مشتق اطلاق کند غیر از سائر اسماء فلذا محل نزاع مشخص می گردد به اسم فاعل و ما بمعناه و ما یلحق به و اسم مفعول را از بحث خارج می کند و می گویند که اسم مفعول حقیقت است در حال و ماضی مثل جایی که بگویی: هذا مقتول زید او مصنوعه او مکتوبه بجهت اینکه از اینگونه اطلاقات اعم تبادر می کند.
و همچنان خارج می کند اسم زمان را از مشتق مبحوث عنه که حقیقت است در حال و ماضی و مجاز است در مستقبل و همچنان خارج می کند اسم مکان را که حقیقت است در تلبّس و همچنان خارج می کند اسم آلت را که حقیقت است در ما اعدّ للآلیّت او اختصّ بها چه مبدء به آن حاصل شود یا نشود فرقی نمی کند و همچنین خارج می کند صیغه مبالغه را که حقیقت است عرفاً در اتصّاف آن به مبدء و حال نطق در آن معتبر نیست[1].
***
[1]) الفصول، ص60.