درس 194:
چهار‌‌‌شنبه 20/1/1404 هـ.ش مطابق با 10/ شوال/1446 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: دروس معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قولها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
و مثل این جواب است این جمله که “علم الله” باشد زیرا: علم خدای تعالی از زمان مجرد است و تجرّد علم اله امری است که به برهان ثابت شده و این جمله دلیل نمی شود بر اینکه وضع مطابق برهان باشد و آنچه که از جمله ی ضرب زید مفهوم است عین آن از جملهی علم الله مفهوم است با این تفاوت که برهان ثابت کرده که فعل خداوند تنزیل شده از اقتران به زمان دون افعال غیر اله از سایر مخلوقات که در ظرف زمان صورت می گیرد هرچند فلاسفه که معتقدند به تجرّد فعل اله از زمان چنین استعمالی دارند و این کار فلاسفه و استعمالشان از باب تجرید است که افعال الله را از افعال مخلوقات جدا می نمایند.
و با این استدلال دانسته می شود بطلان استدلال بر تجرید افعال از زمان مانند جایی که بگوییم: خلق الله الارواح که در این جمله مفعول فوق زمان است یا جایی که مفعول امر مادی و لکن مبداء زمان باشد مانند جایی که بگوییم: خلق الله المادة که در چنین جایی زمان ناشی از حرکت ماده است و قبل از تحقق ماده زمان معنی ندارد زیرا: اثبات زمان مبتنی می باشد بر اثبات لغت توسط فلسفه بلکه مفهوم عرفی نیز از ترکیبات فوق وجود پیدا می کند و آن اینکه عرف می فهمد که خلقت ارواح نیز در ظرف زمان بوده کما اینکه خلقت اجسام در ظرف زمان است منتهی این مسئله در مسیر برهان به امر وهمی برگشت دارد نه به امر واقعی و وهمی بودن غیر از دلالت نکردن است حتی اگر عرف خیال کند وجود زمان را خالی از همه اشیاء قبل از خلقت عالم.
***