درس 187:
دو‌شنبه 6/12/1403 هـ.ش مطابق با 25/ شعبان/1446 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: دروس معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قولها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
و بالجملة:
ملاک در مشتق مصطلح و مبحوث عنه وجود ذوات و وجود مبداء قائم به آنها و نسبت حاکم بین هردو می باشد و فرق ندارد که این نسبت ثبوتیه باشد یا سلبیه، وقوعاً علیه باشد یا وقوعاً فیه یا وقوعاً به یا غیر اینها و فرق ندارد که مبداء در آن فعل باشد یا قوّه، ملکه باشد یا حرفه یا غیر اینها کما اینکه فرقی نیست بین نسبتی که قائم است بین صفات و ذات ثبوتیه باشد یا تجدّدیه یا غیر اینها از چیزهایی که در اسماء فاعل و مفعول و اسم زمان و مکان و اسم آلت و صفت مشبه مشاهده می شود یا نسبتی غیر از اینها باشد و در یک کلام ملاک بحث در مشتق مصطلح و مبحوث عنه عام می باشد.
مرحوم صاحب کفایه در صفحه 59 در قبال ملاکات همینگونه مشی نموده علی هذا اسم زمان، مکان، صفت مشبّه حتی صیغ مبالغه و امثال اینها در قلمرو مشتق داخل است و در نتیجه می توان گفت بحث مشتق اصولی اخصاص ندارد به اسم فاعل و مفعول تنها و همچنان اختصاص ندارد به آنچه به معنای فاعل و مفعول است چنانچه مرحوم صاحب فصول تصوّر نموده که مرحوم آخوند در صفحه 58 سطر 12 به کلمه بعض الاجلّة از ایشان یاد می نماید.
***