درس 184:
چهارشنبه 1/12/1403 هـ.ش مطابق با 20/ شعبان/1446 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: دروس معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قولها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
امر دوّم: ماهیّت نزاع در مشتق است
مراد از ماهیّت نزاع لغویت یا عقلیت آن است، انصاف این است که: نزاع در مشتق لغوی می باشد نه عقلی به دلیل اینکه تبادر و صحّت سلب و عدم آن محل استدلال طرفین است علاوه اینکه بحث در باب الفاظ است نه در مستقلات عقلیه و چنانچه نزاع عقلی بود این گونه استدلال وجهی نداشت.
و لکن مرحوم محقق صاحب محجّة البیضاء که شیخ هادی تهرانی باشد قائل است به اینکه نزاع در مشتق عقلی می باشد به دلیل اینکه خلاف در مفهوم و معنی نمی باشد بلکه خلاف در حمل است زیرا: کسی که قائل به مجازیت است می گوید که: حمل در جامد و مشتق حمل مواطات است که حمل هوهو باشد و کسانی که قائل به حقیقت است می گویند که: حمل در جامد مواطات است و در مشتقل حمل انتساب است که حمل ذی هو باشد کما اینکه حمل در مبداء حمل ذی هو می باشد و همین گونه است الفاظی که مثل مبداء باشد که معنی و مفهوم مشتق نیز از همین قبیل است[1].
علامه سبحانی(دام ظلّه) جواب داده که نصش چنین است:
«مضافاً الی خلطه فی تفسیر الحملین فانّ حمل الجوامد و المشتقات کلیهما من باب واحد وهو الحمل المواطات و انّ قولنا: «هذا ماء» مثل قولنا: «هذا ابیض» او «ضارب» و انّما یطلق حمل ذی هو علی حمل المصادر علی الذات مثل قولنا: “زید عدل” و انّه لا نزاع فی صحّة الاطلاق و عدمه عقلاً مع التسالم علی المفهوم و المعنی لبداهة بطلان عدّ ما کان واجداً للمبداء ثمّ صار فاقداً من مصادیقه بحسب نفس الامر و الواقع لانّ الصدق و الجری یدور مدار الاتصاف و الواجدیّة حقیقتاً و مع فقدانه لا وجه للاتصاف[2]».
***
[1]) محجّة البیضاء، بحث مشتق.
[2]) المحصول فی علم الاصول، ج1، ص227.