درس 172:
شنبه 13/11/1403 هـ.ش مطابق با 2/ شعبان/1446 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: دروس معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قولها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
سخنی حول بطن و تأویل
حضرت آیت الله مکارم دام ظله در جواب مرحوم آخوند در دفع منع و استحاله روایاتی را مطرح فرمود که آن روایات دلالت می کردند بر اینکه قرآن بطن دارد و بطنش تا 77 می رسد و همچنان تأویل و تنزیل دارد که تأویلش را ما نمی دانیم و قبل از این سخن أعلامی را یاد آورشد که از کتب شان و همچنان از سخن مرحوم آخوند بطن و تأویل استفاده می شود علیهذا متن سخن مرحوم آخوند را نقل می کنیم و آن اینکه:
«وهم و دفع: لعلک تتوهم انّ الاخبار الداله انّ للقرآن بطون سبعة او سبعین تدلّ علی وقوع استعمال اللفظ فی اکثر من معنی واحد فضلا عن جوازه و لکنّک غفلت عن انّه لا دلالة لها اصلا علی ان ارادتها کان من باب ارادة المعنی من اللفظ و لعلّه کان بارادتها فی انفسها حال الاستعمال فی المعنی لا من اللفظ کما اذا استعمل فیها او کان المراد من البطون لوازم معناه المستعمل فیه اللفظ و ان کان افهامنا قاصرة عن ادراکها»[1].
بنابراین فرمایش مرحوم آخوند در دو امر زیر خلاصه می شود:
امر اوّل اینست که: مراد از بطون معنای دیگر است که آن معانی را فی انفسها اراده کرده ایم در حال استعمال نه اینکه لفظ برای آن معانی وضع شده باشد.
و امر دوّم اینست که: ممکن است که مراد استعمال کننده لوازم معنا باشد که لفظ در آن استعمال شده هرچند که فهم ما از ادراک این لوازم قاصر است.
***
[1]) کفایة الاصول، ج1، ص57.