درس 167:
سه شنبه 2/11/1403 هـ.ش مطابق با 21/ رجب/1446 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: دروس معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قولها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
امتناع اشتراک در قرآن و جواب آن
چه بسا گفته می شود که اشتراک در قرآن ممتنع و ناصحیح است زیرا: وجود اشتراک موجب اجمال و اهمال است زیرا قرینه ای در بین وجود ندارد و اگر ذکر قرینه کند تطویل بلا طائل می شود و هردو صورت خلاف فصاحت است درحالی که فصاحت کتاب مورد اتفاق همه است.
و امّا انصاف اینست که: اشتراک در قرآن واقع شده که خواهی نخواهی بر امکان آن دلالت دارد مانند: استعمال عین در معنی جاریه در آیه: انّ المتقین فی جنّات و عیون(حجر/45) و در معنی باکیه در آیه: و ابیضّت عیناه(یوسف/84)
لغویون نمونه هایی از مشترکات قرآنی را جمع آوری کرده نظیر: کلمه “نجم” که در کوکب استعمال شده و همچنان در گیاه بی ساقه و کلمه “نون” هم در ماهی بکار رفته و هم در دوّاب دیگر و کذالک کلمه “قضاء” که در ده معنی استعمال شده حسب نقل قاموس مانند: حکم، صنع، حتم، بیان، موت، اتمام، بلوغ نهایه، عهد، ایصاء، اداء و قضاء و در آیه ی دیگر در خلق نیز بکار رفته که فرموده: فقضاهنّ سبع سماوات فی یومین(فصّلت/12) و در آیه ی دیگر که در حکم و ایجاب استعمال شده که فرموده: و قضی ربّک ان لا تعبدوا الّا ایّاه(اسراء/23) و آیه ی فاقض ما انت بقاض(طه/72).
و امّا دفع تالیات استدلال به ذکر اهمال و اجمال و اخلال به فصاحت همچنان روشن است چه اینکه گاهی اوقات غرض به اهمال و اجمال تعلّق می گیرد آنجا که الله متعال فرموده: منه آیات محکمات هنّ امّ الکتاب و اخر متشابهات(آل عمران/7) و متشابهات بدون شک و ریب مجملات و کلمات چند پهلو است و امّا لزوم تطویل را که در استدلال اشاره شد همچنان مخلّ بر فصاحت نیست درصورتی که مراد به قرینه تعلّق بگیرد و قرائن منحصر نیست به یکی دوتا درحالیکه قرائن سماعیه و قرائن مقالیه تعداد زیادند.
***