درس 157:
شنبه 15/10/1403 هـ.ش مطابق با 4/ رجب/1446 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: دروس معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قولها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
تنبیه ثالثه: در مراد از مسبب است
در این بحث مشاهده شد که کلمه سبب و مسبّب در عبارت آمده و مرحوم آخوند بین هردو تفصیل قائل شده و اکنون عرض می کنیم که مراد از مسبّب چه خواهد بود؟
ممکن است مراد از مسبّب امر اعتباری نفسانی باشد که مسلک مرحوم خویی و شاگردان ایشان است و ممکن است مراد از مسبّب وجود انشائی باشد که متحصل است از صیغه یا غیر آن چنانکه مسلک قوم در باب انشاء است که انشاء را تفسیر کرده اند به ایجاد معنی در لفظ و ممکن است که مراد از مسبّب امضاء عقلایی باشد که شخص بایع هنگام خواندن صیغه سبب را ایجاد می کند و ممکن است مراد از مسبّب امضاء شارع باشد که بعد از خواندن عقد و اجراء صیغه صورت می گیرد.
اقرب به نظر می رسد که مراد از مسبّب معنی اوّل باشد که امر اعتباری نفسانی بود و این امر اعتباری مرکب است از مبرِز و مبَرز، و مبرز گاهی لفظ است که غالباً چنین است، گاهی کتابت و گاهی هم اشاره است و چه بسا فعل و عمل باشد چنانکه در معاطات مشاهده می کنیم.
و لکن در محاضرات آمده است که در باب معاملات نه سبب است و نه مسبّب چنانکه نه آلت وجود دارد و نه ذی الآلت بلکه معاملات به عناوین خودش اختصاص دارد مانند: بیع و هبه و امثال اینها که اسامی برای مرکّب است از دو امر اعتباری که در هیچ یک از آنها صدق نمی کند، علی هذا اثاری که از آنها ترتّب می یابد بر مرکّب نفسانی اعتباری است بنابراین بیع، اجاره، صلح، نکاح، عتق، طلاق و امثال اینها بر مجرد اعتبار نفسانی صدق نمی کند بدون اینکه ابراز کنده ای آن را ابراز کند در خارج بالمباشرة.
اگر یک نفر اعتبار کند ملکیت خانه اش را برای زید یا ملکیت فرسش را برای عمرو بدون ابراز در خارج در قالب لفظ یا مشابه آن صدق نمی کند که او خانه و اسبش را فروخته چنانکه این عناوین صدق نمی کند بر اطلاق لفظ تنها یا امثال لفظ بدون اعتبار نفسانی یا دواعی دیگر بجز ابراز آنچه در افق نفس است و ضمیر شخص، علی هذا عنوان ملکیت یا زوجیّت بر لفظ تنها یا امثالش صدق نمی کند.
***