fa-osoolدرس خارج فقه و اصول

درس 140:

سه‌ شنبه 20/9/1403 هـ.ش مطابق با 8 جمادی الثانی 1446 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).

تذکّر: دروس معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قول­ها.

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.

مسلک هشتم: مسلک علامه طباطبایی است

برای مرحوم علامه کتابی در اصول مشاهده نمی کنیم و لکن مرحوم ایشان تعلیقه ای دارد بر کفایه که در آن تعلیقه این بحث را متعرّض شده و استادم علامه سبحانی(دام ظله) این بحث را از ایشان شفاهاً در جلسه درس نیز مطرح کردند و از آنجا که مرحوم علامه از اعلام عالم اسلام است مسلکش را متعرض می­شویم که حاصل آن مسلک این است:

انسان گاهی متوسل می شود به یک مطبوخی که آن را از آرد گندم مثلاً تهیه می کند و نامش را “خبز” می گذارد، سپس از آرد جو مطبوخ دیگری می سازد که غرض مطلوب را حاصل کند و آن عبارت از صد جوع است و اینجا نیز نامش خبز است و بعد از آن می بیند که آرد برنج و ذرت نیز وافی به غرض است مخصوصاً که با شکر و غیر شکر نیز مخلوط شود و همه را خبز می گویند و این خبز که توسّع افرادی پیدا کرده چند مرتبه را شامل است و امّا هنگام وضع برای مرکّب شاید همه مراتب نباشند و عین و اثری از آنها مشاهده نشود و لکن جمیع مراتب وافی به غرض بوده توسّع اسمی پیدا می کند و همه مراتب را شامل می شود.

و مثل خبز است لفظ “مصباح” زیرا: در حین وضع چیزی نبوده است مگر مجرد ماده ای که مشتعل شود سپس بشر تحول کرده رسید به مراتب مختلف مصباح در عالم که همه را مصباح می نامند و تمام مرکبات بشری همین حکم را دارند که در حین وضع یک فرد را در نظر داشته ولی بر اثر توسّع اسمی سایر مراتب را نیز شامل می شود.

و امّا مجعولات شرعیه که عبادات باشد همین حکم را دارند که صلاة از باب مثال اوّلین بار تشریع شده بر فرض دو رکعت با اجزاء و شرایطش و همین معنی را جامع قرار داده متواطئاً بنحوی که بر همه افراد صدق می کند حتی بر وتیره و پس از آن فرض النبی را نیز بر آن افزوده اند و در آن تصرف کرده اند به تصرّفات مختلفه از عفو و اعتبار به حسب حالات عارضه و اعذار لاحقه از سفر و حضر و خوف و مرض و اقسام عذر و اضطرار تا اینکه نوبت رسید به صلاة غرقی که مجرد ایماء قلبی است.

و آنچه گفتیم ابتدا شده از جامع متواطی در مرتبه واحده سپس هر مرتبه و مراتب بعدیه بیان شده و پس از آن جمیع این جوامع متواطئه ی مختلفه اعتبار یافته و جامعی را تشکیل داده که نام آن تشکیک است.

بنابراین روشن شد که جامع در مرکبات اعتباریه که از آن جمله است عبادات شرعیه و معنایش یک مقوله تشکیکی است که اعتبار آن اوّلاً به اعتبار جوامع متواطئه منظور شده و ثانیاً به معرّفات در اغراض و آثار امتداد یافته[1].

و آخرین نکته را باید دانست که سه مسلک اخیره متقارب اند و جوامع صحیحی در جمیع مراتب در آن تصور می شود طوری که بر تمام مصادیق به وضع واحد صادق است و اجزای قلیله و کثیره اش در مسمّی داخل است فلذا این سه مسلک را می شود توحید کرده مسلک واحد دانست.

***

[1]) حاشیة الکفایة، ص43_42.