درس 136:
چهارشنبه 14/9/1403 هـ.ش مطابق با 2/ جمادی الثانی/1446 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: دروس معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قولها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
مسلک دوّم: مسلک محقق نائینی است
مرحوم محقق نائینی در اجود التقریرات جامعی را تصویر کرده که حاصلش این است: موضوع له در قدم نخست مراتب علیاست که تمام اجزا و شرایط را دارا می باشد امّا استعمال الفاظ در غیر مراتب علیا از سایر مراتب صحیحه بنابر قول صحیحی یا اعم از صحیحه و فاسده بنابر قول اعمّی استعمال می شود لکن از باب ادعا و تنزیل یعنی که نماز فاقد را منزله نماز واجد از باب مسامحه قرار می دهد[1].
مسلک سوّم: مسلک محقق عراقی است
مرحوم آقا ضیا که معروف است به محقق عراقی دو جامع را تصویر و رد نموده و جامع سوّم را مرقوم کرده که حاصلش این است:
جامع یا “جامع مقولی ذاتی” است که چنین جامعی نه ممکن است و نه معقول و جامع دیگر “جامع عنوانی اعتباری” است که چنین جامعی را احدی ملتزم نیست بنابراین چاره نداریم جز اینکه جامع دیگری جستجو کنیم که آن جامع عبارت باشد از “مرتبه خاصه حقیقت وجود” و این است فشرده بحث مطوّل ایشان[2].
مسلک چهارم: مسلک محقق بروجردی است
مرحوم بروجردی مسلکی را ارائه می دهد که مضمونش این است: صلاة از حقایق خارجیه نیست بلکه عنوان اعتباریه است که از امور متباینه انتزاع می شود و هر واحد این امور تحت مقوله ی خاص داخل است که صلاة بر هرکدامشان صدق ذاتی نمی کند بنابراین تصویر جامع ذاتی بین اجزاء نماز در مرتبه واحده معقول نیست و تصور نمی شود پس چگونه بین مراتب متفاوته تصور شود و امّا “جامع عرضی” امر معقول است و قابل تصویر و آن اینکه جمیع مراتب صلاة به آنچه که از اختلاف اجزاء و شرایط در آن دیده می شود اشتراک دارد در اینکه در همه آنها توجه خاص و تخشّع مخصوص از سوی عبد در ساحت مولی مشاهده می شود و این توجه خاص با جزء اوّل ایجاد می شود و تا تمام اجزاء باقی می ماند که در نتیجه این توجّه به منزله صورت است برای اجزاء متباینه به حسب ذات هرچند کمالاً و نقصاً اختلاف دارد به اختلاف مراتب و حاصلش این است که: صلاة نام عملی است مؤلَّف از امر قلبی که خشوع باشد و اعمال خارجی که خشوع به منزله صورت است و اعمال خارجی به منزله ماده[3].
***
[1]) اجود التقریرات، ج1، ص36.
[2]) بدایع الافکار، ج1، ص117_116.
[3]) نهایة الاصول، ج1، ص40.