درس 112:
شنبه 12/8/1403 هـ.ش مطابق با 29/ ربیع الثانی/1446 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: دروس معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قولها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
ثمّ:
اکنون می پرسیم که تبادر در کجا محقق می شود؟ آیا تبادر در مورد استعمال تنها محقق می شود یا در دایره وسیع تر؟ جواب اینست که آنچه از عبارات ظاهر است تحقق تبادر در دایره وسیع تر است زیرا: تبادر در مرحله اولی بحث می کند که فلان استعمال مثلاً بر فلان معنی متبادر است یا خیر؟ و آیا چنین استعمالی حقیقت است یا مجاز و در مرحله ثانیه بحث می کند که آیا این استعمال بنحو صحیح واقع می شود یا بنحو باطل و غلط درحالی که استعمال اعم است و اوسع از حقیقت و مجاز و در مرحله ثالثه بحث می کند که استعمال جاهل به لغت فلان کلمه بر فلان معنا به قصد حقیقت از باب امتحان است به اینکه اگر مصادف شد چنین استعمالی معنای متبادر را صحیح است و استعمال در ما وضع له و اگر معنای متبادر را مصادف نشد چنین استعمالی باطل و غلط است، علی هذا مورد تبادر اوسع است از اینکه استعمال حقیقی و صحیح باشد یا حقیقی و صحیح نباشد حتی جایی که استعمال باطل و غلط باشد و در چنین جایی جهل مطلق وجود داشته باشد مانند: رمی من غیر رام.
فثمّ:
نتیجه تبادر چه خواهد بود و اثر آن در کجا ظاهر خواهد شد؟ و روشن باید کرد که اگر تبادر یابیده شد معنای متبادر ثابت می شود که موضوع له است برای فلان لفظ علاوه اینکه چنین لفظی در چنین معنایی حقیقت است اگر قائل باشیم به وضع تعیینی و تعیّنی و اگر قائل به این دو وضع نباشیم و فقط یک وضع را قائل باشیم مانند فرمایش مرحوم فاضل لنکرانی که وضع تعیینی تنهایی باشد چنین معنای متبادری موضوع له نخواهد بود و باید گفت که کثرت استعمال در قبال وضع نقشی ندارد فلذا تعیّن به نظر ایشان منتفی است در این صورت موضوع له بودن فلان لفظ در فلان معنی غیر حقیقی است بلکه بین شان عموم و خصوص مطلق است یعنی هرچیزی موضوع له باشد استعمالش حقیقت است و آنچه که حقیقت نباشد میتواند موضوع له باشد زیرا: به کثرت استعمال معنا حقیقی می شود ولی موضوع له قرار نمی گیرد.
***