درس 104:
دو‌شنبه 30/7/1403 هـ.ش مطابق با 17/ ربیع الثانی/1446 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: دروس معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قولها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
نعم:
در تمام اقسام ثلاثه لفظ که در این سه مثال به کارده برده شد یا داخل در نوع است و یا داخل در صنف و یا داخل در مثل و امّا اگر با نظر دقیقتر بنگریم دخالتی دربین نیست و چنانچه عمیق شویم اقاسم ستة می شود و لکن با رجوع به اصل مطلب که مقصود مصنف است که عبارت از نوع و صنف و مثل باشد این سوال مطرح می شود که آیا چنین استعمالاتی استعمالات حقیقیه است یا استعمالات مجازیه و پس از آن این پرسش به میان می آید که آیا چنین اطلاق صحیح است یا خیر و در مرحله سوّم روشن می کنیم که چنین استعمالی در کلام مرحوم آخوند حُسن دارد به این معنی که صحیح است که مرادف حَسن باشد.
و امّا نتیجه استعمالات در دو قسم اخیر بعد از دقت و تأمل منتج می شود به این نتیجه که استعمال لفظ در نوع و صنف و مثل استعمال حقیقی است و همچنان نتیجه می دهد که چنین استعمالی صحیح است به دلیل احراز حسنش در عرف ادباء لکن از نحو صحت استعمال در مجاز و روشن می کنیم که صحت چنین استعمالی بالطبع است لا بالوضع حتی اگر واضع اجازه ندهد همان چیزی که در مجاز گفتیم نعلاً بالنعل و حرفاً بالحرف. بنابر این در این اقسام راهی دیگری وجود ندارد الّا صحت استعمال و در اصل صحت در این اقسام اختلافی مشاهده نمی شود.
ثمّ:
در اینجا قسم چهارمی وجود دارد که اطلاق لفظ باشد و اراده خود همان لفظ و شخص آن که اگر گفته شود که زید لفظ است و در این قسم بین اصولی ها اختلاف است و این اختلاف فی الجملة است نه بالجملة و آن اینکه مرحوم آخوند دو احتمال را تصورکرده: یکی احتمال صحت استعمال و دیگری احتمال عدم صحت استعمال، بنابراین اگر این قسم چهارم مانند نوع و صنف باشد و مانند اطلاق نفس و اراده فرد دیگری ازاستعمال آن در اینجا بدون اشکال صحّت استعمال محتمل است و اگر قسم چهارم مانند آنها نباشد عدم صحّت استعمال محتمل است و لکن محاورات عرفیه و استعمالات آنها قسم چهارم را از همان سه قسم میداند و حساب جداگانه باز نمیکند فلذا چنین استعمالی نیز حکم همان استعمالات را داشته صحیح است و این است آنچه آخوند فرموده.
***