fa-osoolدرس خارج فقه و اصول

درس 102:

شنبه 28/7/1403 هـ.ش مطابق با 15/ ربیع الثانی/1446 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).

تذکّر: دروس معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قول­ها.

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.

ان قلت: اگر علاقه کل و جزء در یک جمله مجازیه وجود داشته باشد ممکن است صدق مجاز کند بنحو دلالت تضمّنی که در آن صورت مؤیّد دوّم کارآیی ندارد.

قلت: دلالت تضمنیّه استعمال در کل است به این معنی که جزء؛ جزء مرکّب نیست تا اشکال شما وارد باشد و شجاع نیز مثل حاتم است که جزء در آن جزء مرکّب به حساب نمی آید.

بنابراین مبنای این اعلام ثلاثه که اصفهانی و آخوند و سکاکی باشد از مشهور انسب است و در بین این سه بزرگوار مبنای اصفهانی انسب است به دلیل اینکه مبنای ایشان از مبنای مشهور اوسع است به جهت اینکه کلام ایشان شامل کل مجازات است و از دو مبنای رفیقش نیز اوسع است زیرا: مبنای آخوند در باب عام و خاص منحصر شده و مبنای سکاکی در باب استعاره، علی هذا سخن سکاکی و آخوند از سخن مرحوم اصفهانی اضیق است و این است دلیل اوسع بودن سخن اصفهانی.

طرح نوع و مثل و صنف

تا اینجا بحث آخوند از استعمال لفظ در معنی دوّم بود حسب اختلاف مبانی مشهور و سکاکی و اصفهانی و لفظ در این میان دو معنی داشت مانند: حاتم و اسد که جواد و مرد شجاع معنی دوّم اینها بود به نام معنی مجازی و حاتم اصلی و حیوان مفترس معنای حقیقی بود و فرق ندارد که معنی دوّم را ما وضع له بنامیم مطابق مبنای سکاکی و دو رفیقش و غیر ما وضع له بنامیم مطابق مبنای مشهور و تابعین شان.

و امّا بعد از این بحث، بحث دیگری را طرح نموده که نوع لفظ یا مثل او ویا صنف او باشد حیث اینکه فرموده است: «و الظاهر انّ صحّة استعمال اللفظ فی نوعه او مثله من قبیله» و بعد از این بیان بلا فاصله می فرماید: «الرّابع: لا شبهة فی اطلاق اللفظ و ارادة نوعه به کما اذا قیل: ضرب مثلاً فعل ماضٍ او صنفه کما اذا قیل: زید فی ضرب زید فاعل اذا لم یقصد به شخص القول او مثله کضرب فی المثال فی ما اذا قصد…[1]»

***

1) کفایة الاصول، ج1، ص20_19.