درس 101:
چهارشنبه 25/7/1403 هـ.ش مطابق با 12/ ربیع الثانی/1446 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: دروس معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قولها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
ثمّ:
پوشیده نماند که کلام مرحوم آخوند در باب عام و خاص و کلام مرحوم اصفهانی و سکاکی در ما نحن فیه که باب صحّت استناد مجاز باشد با دو مؤیّد زیر تأیید می شود:
مؤید اوّل:
اینست که معنای مجازیت و حقیقت آن چیزی جز عبور نیست و اگر مجاز بر پل اطلاق می شود به جهت اینست که پل وسیله عبور است و در کلام علوی(ع) بر دنیا نیز اطلاق شده که پلی برای آخرت است آنجا که فرموده: «الدنیا دار مجاز و الآخرة دار قرار[1]» و در جای دیگر نیز می فرماید: «و اعلم انّ مجازکم علی الصراط و مزالق دحضه[2]» بنابراین دنیا دار عبور افراد بوده لا محاله به صراط منجر می شود، بنابر این معنی و حقیقت برای مجاز کلام اصفهانی و آخوند و سکاکی بر دو حدیث انطباق داشته تأیید می شود و اینکه سکاکی فرمود استعمال در مجاز فی ما وضع له است و لکن عبور از آن به اراده جدّی صورت می گیرد و لکن این سخن با مبنای مشهور سازگار نیست زیرا: مشهور مجاز را استعمال در غیر ما وضع له میداند بناءً عبوری آنجا وجود ندارد.
مؤید دوّم:
اینست که اراده لفظیه با اقسامش که مطابقی و تضمّنی و التزامی باشد بر مجاز نزد مشهور صدق نمی کند و امّا بر مجاز سکاکی و اصفهانی و آخوند صدق می کند زیرا: حاتم از باب مثال در جواد از حیث معنی مطابقی و همچنان معنی تضمنی و کذالک معنی التزامی صدق نمی کند زیرا: جواد نه جزء حاتم اصلی است و نه خارج آن مطابق مبنای مشهور و لکن مطابق مبنای این سه نفر معنای مجازی مطابقی حساب می شود و اراده جدیّه ی متکلّم او را از ما وضع له عبور داده بسوی غیرش.
***
[1]) نهج البلاغة، نامه 31.
[2]) نهج البلاغة، خطبه83.