درس 87:
دوشنبه 14/3/1403 هـ.ش مطابق با 25/ ذی القعده/1445 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: دروس معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قول ها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
بحث خبر و انشاء
در بحث خبر و انشاء باید گفت که بعضی جمل خبریه ی محضه اند مثل جمله «ضربت» از باب مثال به قسمی که در قبال این جمله احتمال انشاء داده نمی شود اصلا و ابدا زیرا: این جمله متمحض در خبریه است و بعضی جمل دیگر انشائیه محضه است مثل جمله «اضرب» از باب مثال به قسمی که احتمال خبریت در قبال این جمله داده نمی شود اصلا و ابدا زیرا: متمحض در انشائیه است، تا اینجا نه بحث است و نه اختلاف و حتی در امر عقیب حظر یا فعل مضارع در مقام جواب وجوبی مثل جمله «یعید الصلاة» در احادیث که همه اینها انشاء اند و خبر نمی باشند.
و امّا بعضی جمل ذو جهتین اند و دارای دو احتمال مانند جمله «بعت» و «انکحت» و «زوّجت» به قسمی که امکان دارد در خبر استعمال شده باشد و امکان دارد در انشاء به کار رفته باشد و اینگونه جمل محل بحث و اختلاف است به اینکه آیا خبر مانند انشاء است یا انشاء مانند خبر است در موضوع له و مستعمل فیه و استعمال؟ یا اینکه چنین نیست بلکه بین این هردو اختلاف عمیق است با قبول تضاد بین خبر و انشاء از حیث معنی.
به عبارت روشنتر گفته می شود که: آیا لفظ بعت از باب مثال در هردو معنی وضع شده به قسمی که استعمال آن در هردو معنی حقیقت باشد نه مجاز یا اینکه در خبر تنها وضع شده یا در انشاء تنها وضع شده بنحو حقیقی طوری که استعمال در دیگری مجاز باشد؟ و آیا بعت اخباری غیر بعت انشائی است یا اینکه هردو متحدند؟
در این عرصه مرحوم آخوند قائل است به عدم اختلاف بین خبر و انشاء کما اینکه اختلافی وجود نداشت بین حروف و اسماء الّا در استعمال و متن سخن آخوند در این باره اینست:
«ثمّ لا یبعد ان یکون الاختلاف فی الخبر و الانشاء ایضاً کذالک و یکون الخبر موضوعاً لیستعمل فی حکایت ثبوت معناه فی موطنه و الانشاء یستعمل فی قصد تحققه و ثبوته و ان اتفقا فی ما استعملا فیه فتأمل[1]»
***
[1]) کفایة الاصول، ج1، ص16، س 1.