درس 80:
شنبه 5/3/1403 هـ.ش مطابق با 16/ ذی القعده/1445 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: دروس معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه میگردد غیر از متون، احادیث و نقل و قول ها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
مبحث قضایا
کلام مشهور در قضایا
پوشیده نماند که مرحوم آخوند بعد از طرح معانی حروف در کفایه بحث جمل را طرح نموده و جمل را به جمل انشائیه و جمل اخباریه تقسیم کرده و فرموده است که بعضی جمل در مقام انشاء استفاده می شود و بعضی در مقام اخبار، مثلاً کلمه «بعت» گاهی در انشاء به کار می رود و گاهی در اخبار و لکن بحث ما قبل از اینکه به انشاء و اخبار برسیم از قضایا بحث می کنیم، زیرا: قضایا اساس جمل است، علی هذا چنین می گوییم:
آنچه مشهور است بین مناطقه و فلاسفه اینست که قضایا بر دو قسم است:
قسم اوّل: قضایای حملیه ی اولیه ی ذاتیه.
قسم دوّم: قضایای حملیه ی شایع صناعی.
ملاک در قسم اوّل اتحاد ماهوی است و در قسم دوّم اتحاد وجودی و هر کدام به نوبه خودشان بر دو قسم است که به ترتیب متذکر می شویم:
در یک قسم از این دو قسم اتحاد مفهومی است تا اتحاد وجودی مثل: “الانسان انسان” یا “البشر بشر” و قسم دیگر در آن اتحاد مفهومی وجود ندارد علاوه اتحاد ماهوی مثل: “الانسان حیوان ناطق” چه اینکه از حیوان ناطق انسان فهمیده نمی شود حتی نزد منطقی ها چه رسد از بقیه و همین حکم است در شایع صناعی که به نوبه خودش دو قسم می شود در یک قسمش اتحاد مفهومی وجود دارد علاوه اتحاد وجودی مانند: قضیه “زید انسان” و قسم دیگر اتحاد مفهومی در آن وجود ندارد علاوه اتحاد وجودی بلکه بین دو جزء واسطه است مثل قضیه “الجسم ابیض” که واسطه در اینجا بیاضیت است.
سپس مشهور قائل است به اینکه در قضایا ترکّب وجود دارد که عبارت باشد از سه جزء ترکیبی بنام موضوع، محمول و نسبت بینهما و همچنان قائلاند به اینکه در قضیه سه مرحله وجود دارد که عبارت باشند از مرحله ملفوظه و مرحله معقوله و مرحله محکیه که مرحله اولی به اعتبار صورت قضیه است و تشکّل آن از موضوع و محمول.
و مرحله ثانیه به اعتبار ارتسام قضیه است در ذهن مخاطب و سامع و مرحله ثالثه به اعتبار ارتسام قضیه است در ذهن متکلّم و مخبر و مشهور در این باب نیز قائل به ترکّب تمام مراحلاند.
***