(ادامه ی کتاب میراث، فصل دوّم، سهام مقدّره از متن لمعه شهید اوّل)
درس 102:
شنبه 28/7/1403 هـ.ش مطابق با 15/ ربیع الثانی/1446 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: دروس معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قولها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
حکم ارث زوجهی بدون فرزند
آنچه مشهور است نزد فقها و نزد مصنّف و شهید ثانی عدم ارث زوجه است از زمین بطور مطلق عین باشد یا قیمت فرقی نمی کند مشروط به اینکه زوجه ولد نداشته باشد و همین حکم است که عدم ارث زوجه باشد از آلات نظیر: اخشاب و ابواب و ملحقات آنها و همین حکم است که عدم ارث زوجه باشد از ابنیه نظیر: احجار و آجر و غیر این دو و لکن در این دو صورت از نفس عین ارث نمی برد نه از قیمت آن، بنابراین ساختمان و دیوار قیمت می شود و برای زوجه ربع یا ثمن حسب آنچه در محلش خواندیم داده می شود.
از این عبارت مصنّف دانسته می شود که زوجه از عین اشجار مثمره و غیر آن میراث می برد زیرا: اشجار مثمره و غیر مثمره استثنا نشده بلکه تحت عموم ارث باقی مانده به جهت اینکه هرآنچه که از ابنیه و آلات و زمین خارج است زوجه از آنها ارث می برد و امّا ارث زوجه از عین اشجار مثمره احد اقوال است در مسئله مگر اینکه مرحوم مصنّف چنین حکمی را در مذهبش متعهد نیست بلکه آنچه از ایشان و از متأخرین معروف است حرمان زوجه است از عین اشجار مثمره مانند: ابنیه و دور نه قیمت آنها.
و ممکن است آلات در عبارت حمل شود بر چیزی که شامل اشجار مثمره شود چنانکه مصنّف و غیرش کلام شیخ را در نهایة بر اشجار حمل کرده در عین حالی که شیخ نیز در عبارت خودش متعرض اشجار نشده و امّا کلام ایشان را مثل کلام متأخرین قرار داده در حرمان زوجه از عین اشجار هرچند که آلات را ذکر نموده و این حمل، حمل بعید است بر خلاف ظاهر به جهت اینکه آلت اطلاق نمی شود بر شجره مثمره و آلت چیزی است که ساختمان و دیوار توسط آن قوام می گیرد امّا درخت شأنش چنین نیست که از قوام دیوار و ابنیه باشد.
و مع ذالک حمل باقی می ماند برای اینکه بین آلات در لمعه و بین آلات در دروس فرق گذاشته و عبارت متأخرین ضمیمه نموده است اشجار را در کنار آلات، علی هذا مراد به آلات آنچه از کلام متأخرین ظاهر است آلات ساختمان و دیوار است هرچند که کلام مصنف در لمعه و کلام شیخ و من تبعه اش حمل شده بر آنچه از معنای آلات ظاهر است که شامل اشجار نمی شود و لذا قول به رأسه حساب می آید در حرمان زوجه از زمین بطور مطلق و از آلات و ابنیه فقط در عین و ارث زوجه از شجره مثمره از ناحیه عین میشود مثل غیر شجر که در این صورت اجود و بهتر می شود زیرا نصوص صحیحه و غیر صحیحه بر این مطلب دلالت دارد از اینکه بر کلام مشهور دلالت داشته باشد.
***