درس 77:
سه شنبه 16/2/1404 هـ.ش مطابق با 8/ ذی‌القعده/1446 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: نوشته معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قولها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
حول نصّ و ظاهر
“حدیث منصوص” حدیثی است که دلالتش بر مقصود متکلّم صریح باشد بقسمی که احتمال ندهد الّا معنای واحد را و تأویل را نیز نپذیرد. به عبارت دیگر: حدیث منصوص حدیثی است که لفظش بر حقیقت معنایش دلالت دارد بدون تجوّز و قرینه چه قرینه ی لغوی باشد و چه قرینه ی شرعی یا غیر این دو و بجز یک معنی که از لفظ بالصراحة فهمیده می شود معنی دیگر را احتمال ندهد.
و “حدیث ظاهر” حدیثی است که غیر معنایش احتمال میرود و به عبارت دیگر: حدیث ظاهر از حیث دلالت مادون صریح است و لکن تأویل را قبول می کند و در یک کلام: دلالت حدیث ظاهر در معنایش غیر قطعی است و لکن ظهورش در معنی بر اثر ظن راجح است با احتمال غیر آن معنی.
تا اینجا اقسام حدیث مشترک بین صحیح و غیر صحیح را شناختیم و امّا اقسام حدیث ضعیف که در السنه محدثین جاری شده را الان بحث می کنیم:
اقسام احادیث ضعیفه
قسم اوّل: حدیث مقطوع است
“حدیث مقطوع” حدیثی است که بر سه وجه استعمال می شود:
وجه اوّل اینست که:
حدیث از تابعی روایت شده و تابعی از نظر مرتبه بعد از صحابه است و آقای نووی از علمای اهل سنت حدیث مقطوع را این گونه تعریف می کند که: حدیث مقطوع قولاً یا فعلاً[1] موقوف است بر روایت تابعی
و از آنجا که معصوم نزد ما منحصر به نبی نیست تابعی عمومیت یافته مصاحبِ مصاحب امام را نیز شامل می شود.
نسبت بین مقطوع در این معنی و موقوف تباین است زیرا: ثانی اختصاص دارد به روایتی که از مصاحب معصوم باشد و به نبی نرسد و اوّل اختصاص دارد به تابعی که بعد از مصاحبِ نبی باشد.
این مطلب زمانی است که مقطوع قیاس به موقوف بالمعنی الاخص شود و امّا زمانی که قیاس شود بالمعنی الاعم نسبت در اینصورت اخص مطلق می شود زیرا: مقطوع مختص تابعی می شود و موقوف هردو را شامل می گردد.
وجه دوّم فرمایش شهید ثانی است که می فرماید: گاهی مقطوع استعمال می شود و از آن موقوف استفاده می گردد بالمعنی الاعمّ که حتی غیر صحابی و غیر تابعیِ تابعی را نیز شامل می شود[2].
وجه سوّم این است که: مقطوع اطلاق می شود بر حدیثی که یکنفر از اسنادش ساقط شده باشد و این را نیز شهید ثانی فرموده.
***
[1]) التقریب و التیسیر، ج1، ص159.
[2]) الرعایة فی علم الدرایة، ص135 و 137.