درس 64:
چهار‌شنبه 3/11/1403 هـ.ش مطابق با 22/ رجب/1446 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: نوشته معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قولها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
نسخ و بداء
بداء به فتح باء و الف ممدود به معنای “ظهور” و “رأی جدید” است و معنی ظهور در دو آیه ی زیر ظاهر است که می فرماید: “و بداء لهم سیّئات ما عملوا”(بقره/271) “و بدا لهم سیّئات ما کسبوا”(احزاب/54) و در آیه ثالثه به معنای رأی جدید است آنجا که فرموده: “ثم بدا لهم من بعد ما رأو الآیات”(یوسف/35) و حاصل این دو معنی تبدّل و تغیّر است در صنع خداوند.
بداء در تکوینیات مانند نسخ است در شرعیات و بداء بر امامیه موجب طعن شده که می گویند: امامیه به بداء معتقدند و بداء را لله می داند که آنچه مخفی بوده ظاهر شده و حاصل این اعتقاد نسبت جهل است به علم خداوند و نسبت دهنده محمّد بن عبدالکریم است در ملل و نحل از سلیمان بن جریر زیدی با فخر رازی مطابق حکایت سیّد علی علامه[1].
و در مقام استدلال می گویند که: شیعه در بحث بداء به آیه ی: “یمحوا الله ما یشاء و یثبت”(رعد/39) استدلال می کند و در نسبت بداء به شیعه جماعتی این دو نفر را همراهی می کند و این نسبت؛ نسبت ناروا است درحالی که شیعه و عامه هردو قائل به بداء می باشند و لکن این عقیده مستلزم جهل علم خداوند نمی باشد و بزودی قول عامه را در قبال اعتقاد به بداء ذکر می کنیم.
پوشیده نماند که عامه در محو و اثبات معتقدند مانند اعتقاد شیعه به محو و اثبات چنانکه در صحیح بخاری در باب قدر به قلم تقدیر الهی تصریح شده و از طریق ابو درداء در ذیل همین معنی اخباری ذکر شده و فخر رازی نیز ذیل همین آیه محو و اثبات را در سه ساعات آخر شب مطرح کرده که در لوح محفوظ ثبت می شود و نووی نیز محو و اثبات را مانند امامیه نظر می دهد و می گوید که: دعا و صله رحم موجب طول عمر و سعهی رزق می شود و عکس این دو موجب قصر عمر و ضیق روزی می گردد و امام بخاری نیز در صحیح اش مثل همین نظر را دارد[2].
***
[1]) البدا، ص64-63.
[2]) البداء، ص68-67 به نقل از منابع مذکور.