درس 54:
چهار‌شنبه 21/9/1403 هـ.ش مطابق با 9/ جمادی الثانی/1446 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: نوشته معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قولها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
حول تناسخ و اقسامش
تناسخ به معنای انتقال و ارتحال است و ماده ی آن مطابق اقرب الموارد و مفردات راغب[1] “نسخ” است و در تناسخ دو خصوصیت است که “نقل و تحوّل” باشد و هردو خصوصیت در “تناسخ مصطلح” مأخوذ میباشند و انتقال سه قسم است به ترتیب ذیل:
قسم اوّل: انتقال از نشئه ی دنیوی است بسوی نشئه ی اخروی که نامش را “معاد” می گذاریم.
قسم ثانی: انتقال از قوه بسوی فعل است مانند: حرکت نفس از نقص بسوی کمال که نامش را “حرکت جوهری” می گذاریم.
قسم سوّم: انتقال از بدن مادی است بسوی مثل آن در همین نشئه که نام اینگونه انتقال را “تناسخ مصطلح” می گذاریم و به این تناسخ بعضی فلاسفه مانند: براهمه و بعضی هندوها قائل اند و تناسخ سه صورت دارد به ترتیب ذیل:
صورت اولی: تناسخ مطلق است
صورت ثانیه: تناسخ نزولی است
صوت ثالثه: تناسخ صعودی است
و امّا تناسخ مطلق: انتقال نفس یا روح است از یک بدن به بدن دیگر در همین نشئه بنابراین زمانی که بدن ثانی می میرد انتقال نفس یا روح به بدن ثالث صورت می گیرد و هکذا بدون وقفه انتقالات و ارتحالات تا پایان روزگار دوام می یابد و بدنی که نفس و روح به او منتقل شده و اصطلاحاً منتقل الیه گفته می شود گاهی بدن انسان است و گاهی بدن حیوان و حتی گیاه نزد بعضی فلاسفه و طریق انتقال نیز بطور غالب تعلّق نفس یا روح به جنین انسان یا جنین حیوان یا خلّه ی نباتی است و این معنی نزد حکماء اقدمین است مطابق آنچه شارح حکمت اشراق بیان داشته و آن این است:
«انّ شرذمة قلیلة من القدماء ذهب الی امتناع تجرّد شیئ من النفوس بعد المفارقة لانّها جسمانیة دائمة الانتقال فی الحیوانات و غیرها من الاجسام و یعرفون بالتّناسخیة و هم اقل الحکماء تحصیلاً[2]».
***
[1]) اقرب الموارد، ج2، مادّة النسخ و المفردات، مادة النسخ.
[2]) شرح حکمت اشراق، مقاله پنجم، فصل اوّل، ص476.