درس 43: چهارشنبه 9/8/1403 هـ.ش مطابق با 26/ ربیع الثانی/1446 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: نوشته معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قولها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
حول حدیث مصحّف است
حدیث مصحّف به حدیثی گفته می شود که تصحیف در آن واقع شده باشد و تصحیف از نظر لغت به معنای تغییر است. علی ایّ حال تصحیف یا در لفظ حدیث واقع می شود مانند: تصحیف برید به یزید و مراجم به مزاحم و جریر به حریر و امثال اینها و یا در متن حدیث اتفاق می افتد مانند: کلمه ستّاً بجای شیئاً در حدیث نبوی که آمده است: «من صام شهر رمضان و اتبعه شیئاً من شوّال» و مانند کلمه احتجر بجای احتجم در حدیث دیگر و آن اینکه: «انّ النبی احتجر فی المسجد» و یا حدیث دیگر که می گوید: «الدنیا رأس کل خطیئة» که تصحیف شده به الدنیا اُسّ کل خطیئة و امثالش و برای این گونه تصحیفات تصحیف معنوی اطلاق می شود در مقابل تصحیف لفظی.
ثمّ:
این گونه تغییر تصحیف گفته می شود زمانی که ناشی شده باشد از سهو قلم یا ارتقاء خط از بساطت به انقاط نقط و اعمال اعراب چنانکه همین اکنون مشاهده فرمودید در کلمات جریر و حریر، برید و یزید، مراجم و مزاحم، شیئاً و ستّاً زیرا: با حذف نقاط همه شان مستوی الشکل اند ولی زمانی که نقطه و اعراب علاوه گردید تصحیف اتفاق می افتد.
و امّا زمانی که تصحیف عمدی صورت بگیرد تحریف گفته می شود و به چنین حدیثی حدیث محرّف اطلاق می شود نه حدیث مصحّف و چه بسا نزد بعضی ها تصحیف با تحریف خلط می شود مانند: تغییر عمدی در حدیث نبوی که لفظ عنزة به قرار دادن آن جلوی نماز تحریف صورت گرفته و تحریف کننده ابو موسی محمّد بن مثنّی عنزی است که قبیله او هدفش بوده است درحالیکه جعل عنزة در نماز برای دفع کراهت است مانند: نماز بسوی قبرستان یا بسوی تمثال یا بالوعه و امثال آن که با جعل عنزة و ایجاد حائل کراهت بر طرف می شود.
تحریف با اغراض سیاسی و اجتماعی و یا انگیزه های دینی صورت می گیرد و تصحیف از تقریب حروف و تشابه مخارج ایجاد شده چشم و گوش را به خبط حواس مبتلا می کند امّا تصحیف بدون این گونه اغراض صورت می گیرد.
***