درس 132:
دو‌شنبه 8/2/1404 هـ.ش مطابق با 29/ شوال/1446 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: نوشته معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قولها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
نکاتی در این تفسیر
نکته اولی اینست که: از علی بن ابراهیم قمّی شاگردش ابوالفضل العبّاس بن محمّد بن قاسم بن حمزه بن موسی بن جعفر(ع) روایت می کند و مع الاسف نام این راوی در کتب رجالیه پیدا نمی شود و آنچه که در منابع رجالی تذکّر رفته ترجمه والدش بوده که معروف است به “محمّد اعرابی” و جدّ ایشان که قاسم باشد و غیر این دو نفر در منابع ذکر نشده.
و مرحوم شیخ طوسی در کتاب رجالش والد راوی را ترجمه نموده و نامی از خود راوی(عباس) در میان نیست و متن بیان طوسی این است:
«محمّد بن قاسم بن حمزه بن موسی العلوی من اصحاب الامام الهادی(ع)[1]».
و مرحوم علی تهرانی صاحب ذریعه در قبال والد راوی چنین نوشته:
«و ترجّم ابو عمرو الکشّی جدّه بعنوان القاسم بن حمزة بن موسی بن جعفر و ذکر انّه یروی عن ابی بصیر و یروی عنه ابو عبدالله محمّد بن خالد البرقی[2]».
و لکن جناب استاد جعفر سبحانی می فرماید در رجال کشّی چاپ عراق آنچه صاحب ذریعه فرموده پیدا نمی شود و چیزی که آمده نام ایشان است در ترجمه ابو عبدالله بن خالد که متنش چنین است:
«قال نصر بن صباح: لم یلق البرقی ابا بصیر بل بینهما قاسم بن حمزة»[3].
و امّا عبّاس ذکر شده در کتب انساب که نزد نسّابین مسلّم است و نسّابین نام ایشان و نام اعمام، اخوال و احفادش را یادآور شدند آنجا که حمزه ی بن امام موسی بن جعفر(ع) را متعرض شده.
صاحب ذریعه می نویسد که: ایشان ترجمه اش را در المجدی و در عمدة الطالب، صفحه 218، چاپ لکنهو و بحر الانساب و مشجّر الکشّاف و نسب المسطر مؤلف در حدود سالهای 600 دیده است، در آنجا که محمّد اعرابی بن قاسم بن موسی(ع) تذکر رفته و آمده است که همین محمّد فرزند پنجم امام موسی(ع) بوده که بقیه اش احمد بن مجدور و عبدالله و حسین ابی زیبه و عبّاس اند و گفته است که از عباس پسری بوده بنام جعفر بن عباس و سپس پسر جعفر زید است که معروف است به زید سیاه.
و مؤلف نسب بن المسطر اعقاب عباس را اینگونه نقل می کند:
«و امّا العباس بطبرستان ابن محمد بن اعرابی و له اولاد منهم جعفر و زید و الحسن و لهم اعقاب و یظهر من نسب المسطر انّه نزل بطبرستان و لاولاده الثلاثة اعقاب بها و کانت الطبرستان فی ذالک الآوان مرکز الزیدیّة[4]».
***
[1]) رجال الطوسی، الرقم 41، حرف المیم، ص424.
[2]) الذریعة، ج4، ص308 بالتلخیص.
[3]) کلیات فی علم الرجال، ص312.
[4]) الذریعة، ج4، ص308 بالتصرّف و التلخیص.