درس(239)، دو‌شنبه 26/3/1404 هـ.ش مطابق با 20/ ذی‌الحجه/1446 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
- تذکّر: دروس معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه میگردد غیر از متون، احادیث و نقل و قولها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
جبر در مشکله ی اراده
بحث اتحاد طلب و اراده نزد مرحوم صاحب کفایه موجب می شود عویصه ی جبر را تا جایی که بعضی اصولی ها تصریح می کند که از لازمه ی قول به اتحاد قول به جبر است فلذا ناچاریم این مشکله را حلاجی کنیم و به دلیل تعرّض آخوند متعرّض شویم و همچنان این مبحث اهمیت کثیرهای دارد در اصول، فروع، تفسیر، حدیث، عقائد، اخلاق و سایر ابواب فلذا بحث مشکله ی جبر را در ذیل مطرح می کنیم:
جبر بر دو قسم است: یکی جبر مادی و دیگری جبر الهی و جبهه داران هردو بحث معتقدند که عباد در افعال خودشان مجبورند و امّا اختیار توهّم و خیال است و هر طائفه مقاله اش را دارد و ادله شان را پیشکش کرده به قسمی که بعضی آنها متمایزه اند و بعضی دیگر مشترکه و ما از این بحث در ردیف واحد بحث می کنیم زیرا: مقاله ی هردو واحد است فلذا وجوهی را متذکرند که به ترتیب یادآور می شویم:
وجه اوّل: توحید اراده است و شمول آن
بدون تردید خدای متعال مرید است و اراده اش در همه اشیاء نافذ می باشد و از جمله ی اشیاء افعال عباد است که افعال نیز تحت اراده ی باری تعالی است و اگر چنین نباشد لازم می آید که مراد از اراده تخلّف کند فلذا اگر اراده ی حق متعال به عصیان عبد تعلّق بگیرد یا طاعت او یا تعلّق بگیرد به کفر انسان یا ایمان او تخلّف ناممکن است زیرا: وقتی خداوند اراده کند می فرماید کن و بلا فاصله می شود فیکون.
و فیه: مؤثر در تحقق افعال عباد اراده الله متعال و اراده انسان است توأم باهم امّا اراده انسان در عرض اراده ی الله متعال نبوده در طولش قرار دارد فلذا بین اشیاء و نفوذ ارادی الله متعال منافاتی وجود ندارد و همچنان اراده ی الله متعال تعلّق گرفته است به اختیار عبد و اختیار عبد جزء مشیّت و اراده ی باری تعالی است و از دایرهی مشیّت و اراده او خارج نیست.
***