(ادامه ی کتاب میراث، فصل دوّم، سهام مقدّره از متن لمعه شهید اوّل)
درس 178:
دو‌شنبه 29/11/1403 هـ.ش مطابق با 18/ شعبان/1446 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: دروس معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قولها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
و امّا طریق و عملیهی تباین
و امّا طریق تباین اینست که: اعداد در مقدارشان متساوی نباشند و طوری نباشد که اقل اکثر را فانی کند به تکرّر آن چنانکه در عدد 4 و 12 مشاهده می کنیم و طوری هم نباشد که عدد سوّمی پیدا شود که هردو عدد را فانی کند به تکرّرش چنانکه در 6 و 8 مشاهده می کنیم که عدد 2 هردو را فانی می کند بنابراین تباین در حقیقت اعدادی می باشند مثل 4 و 7 و نظایرش که در مقدار تساوی ندارند.
در این طریق که طریق تباین است یکی ضرب دیگری می شود تا مخرج مشترک بدست آید مثل ضرب عدد 2 که مخرج نصف است در عدد 3 که عدد 3 مخرج ثلث است و این هردو متباینان اند که بهم دیگر ضرب می شوند تا شش را نتیجه دهد که مخرج مشترک می باشد.
طریق و عملیه ی توافق
و امّا طریق توافق اینست که: عددی باشد غیر از این دو عدد که عدد ثالث گفته می شود طوری که هردو عدد را فانی کند مثل اعداد 4 و 6 و عدد 2 در اینجا به هردو برگشته مخرج نصف می باشد و هردو عدد به نصف توافق دارند و قاعده در توافق اقتضاء می کند که وفق احد عددین را در نفس متوافقین ضرب نماییم در این هنگام و در مثال بالا واجب است که نصف ربع ضرب شود در مجموع دیگری که شش باشد و نصف شش ضرب شود در مجموع دیگری که چهار باشد و نتیجه اش 12 می شود.
مثلاً: اگر زوج و ابّ اجتماع کنند با وجود اولاد برای میّت سهم زوج در اینجا ربع است و سهم ابّ سدس و بین مخرج ربع که چهار باشد و مخرج سدس که شش باشد به نصف توافق دارند زیرا: عدد ثالث که دو باشد به هردو بر میگردد سپس وفق چهار که نصفش باشد در نفس شش ضرب می شود یا اینکه وفق شش که نصفش باشد در نفس چهار ضرب می شود و حاصل هردو ضرب دوازده می شود بدون تفاوت بصورت زیر:
در اینجا اصل فریضه که سهام از آن اخراج می شود عدد صحیح است که 12 باشد و از این عدد یک ششم مال پدر است و یک چهارم مال زوج و باقیمانده که 7 باشد مال اولاد می باشد.
و اگر فریضه متماثل باشد اقتصار می شود بر احدهما مانند: سدسین که تماثل بودن دو عدد مساوی است از نظر مقدار که در اینجا مخرج هردو متحد است بنابراین یکی می تواند مخرج دیگری باشد مثلاً در اجتماع ابوین که سهم هردو سدس است و اعدادشان متماثلین در چنین جایی مخرج فریضه که شش باشد با سهم پدر به عدد صحیح تقسیم می شود و همچنان سهم مادر به عدد صحیح تقسیم می شود و کسری در میان نمی باشد.
***