درس 103:
چهارشنبه 16/7/1404 هـ.ش مطابق با 15/ ربیع الثانی/1447 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: نوشته معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قولها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
جزء
کتاب “جزء” منبع حدیثیی می باشد که در آن احادیثی روایت می شود که از راوی واحد نقل شده باشد و آن راوی واحد ممکن است صحابه باشد یا بعد از صحابه از تابعین باشد و از بین منابع این چنینی کتاب جزء ابی بکر معروف است و جزء اطلاق می شود.
و جزء از طرف دیگر به احادیثی که تعلّق گرفته باشد به یک مطلب از مطالب کثیره اطلاق می شود مانند: کتاب جزء در قیام اللیل تألیف مروزی یا کتاب جزء در صلاة ضحی تألیف سیوطی حسب آنچه صبحی صالحی در علوم الحدیث و مصطلحه نگاشته است[1].
ثمّ: نووی در کتاب تقریبش می نویسد که: محدّثین در تدوین کتب حدیثی دو طریق را در پیش دارند که به ترتیب یادآور می شویم:
طریق اوّل: تصنیف و تألیف است بر سبیل ابواب که در چنین تألیفی احادیث در آن باب وارد شده ذکر می شود.
طریق دوّم: تألیف یا تصنیف است بر سبیل مسانید که در چنین تألیفی کل صحابی ذکر می شود آنچه روایت کرده چه صحیح باشد یا ضعیف فرقی نمی کند.
بنابر طریق دوّم مؤلف می تواند به اساس حروف تهجی تصنیفش را ترتیب کند یا بر اساس قبائل صورت دهد که در این صورت از قبیله ی بنی هاشم شروع می کند تا الاقرب فالاقرب الی رسیدنش به رسول خدا(ص) یا اینکه بر اساس سوابق ترتیب می کنند که در این صورت ابتداء می کنند از عشره مبشره و پس از آن اهل بدر را ملاک قرار می دهد و به تعقیب آن اهل حدیبیه را.
و همین گونه صحابی مهاجر هم ترتیب بندی می شود که اصحاب فتح در یک رده قرار می گیرند و پس از آن اصاغر صحابه در رده ثانی و در ردیف سوّم زنها می آیند و از بین زنها امّهات المؤمنین رقم اوّل را تشکیل می دهد و نساء محدثات رقم دوّم را.
و همچنان ترتیب احادیث حسب شیوخ نیز دیده می شود که هر شیخی جداگانه محور حدیث واقع می شود مانند مالک بن انس و سفیان ثوری و امثالشان[2].
***
[1]) علوم الحدیث و مصطلحه، ص308-305.
[2]) التقریب و التیسیر، ج2، ص104 و 142.