درس 68:
چهار‌شنبه 24/11/1403 هـ.ش مطابق با 13/ شعبان/1446 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: نوشته معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قولها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
ثمّ:
گاهی وقوع تسلسل در معظم اسناد است نه جمیع آن که چنین حدیثی را “مسلسل تام” گویند و گاهی وقوع تسلسل در بعضی اسناد است که چنین حدیثی را “مسلسل ناقص” گویند و اکنون یک نمونه از حدیث مسلسل را حسب نقل مرحوم صدوق در کتاب خصال از امام هشتم(ع) مشاهده می کنیم که نصش چنین است:
«حدثنی ابی موسی بن جعفر قال: حدثنی ابی جعفر بن محمّد قال: حدثنی ابی محمّد بن علی قال: حدثنی ابی علی بن الحسین قال: حدثنی ابی الحسین بن علی قال: حدثنی اخی الحسن بن علی قال: حدثنی ابی علی بن ابی طالب قال: قال: رسول الله: خلقت انا و علی من نور واحد[1]».
تنبیه: شهید ثانی در این مقام فرمایشی دارد که باهم می خوانیم:
«و التسلسل لیس له مدخل فی قبول الحدیث و عدمه و انّما هو فنّ من فنون الروایة و ضروب المحافظة علیها و الاهتمام بها و فضیلة اشتماله علی مزید الضبط و الحرص علی اداء الحدیث بالحالة التی اتفقت بها من النبی(ص) و افضله ما دلّ علی اتّصال السماع لانّه اعلی مراتب الروایة و قلّ ما تسلّم المسلسلات عن ضعف فی الوصف بالتسلسل[2]».
و مرحوم بهاء الدین عاملی عبارتی را از پدرش نقل می کند که بدین صورت است:
«و قد اعتنی العامّة بهذا القسم و قلّ ان یسلّم منه شیئ الّا بالتدلیس او التجوّز او کذب یزیّنون به مجالسهم و احوالهم وهو مع ندرة اتفاقه عدیم الجدوی[3]».
در نتیجه باید گفت که:
تسلسل نوعی زینت است در حدیث که حکایت می کند از دقّت راوی به ذکر جزئیات مروی عنه مانند: قیام و جلوس یا اتّکای او بر چیزی یا بودن مروی عنه در مسجد یا مدرسه یا در بلد کذا یا در حال سوار بر ناقه یا امثال ناقه و از طرف دیگر حدیث مسلسل مانند بقیه اقسام حدیث به صفات اربعه متّصف می شود مانند: صحیح و حسن و موثّق و ضعیف.
***
[1]) الخصال، ص31.
[2]) الرعایة فی علم الدرایة، ص120.
[3]) وصول الاخبار الی اصول الاخبار، ص101 و مقباس الهدایة، ص27.