درس 56:
چهار‌شنبه 28/9/1403 هـ.ش مطابق با 16/ جمادی الثانی/1446 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: نوشته معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قولها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
تناسخ صعودی
وامّا تناسخ صعودی مغایر است با تناسخ نزولی و حاصل مغایرت این است که:
حیات و زندگی افاضه می شود بر مستعد و مستعد نبات است حسب زعم آنان که این استعداد نیز شدید است و اولی به قبول فیض جدید نسبت به حیوان و انسان چنانکه انسان مستدعی است نفس اشرف را و نفس اشرف از درجات نباتی و حیوانی عبور می نماید
و در این روشنایی گفته می شود که حیات و زندگی بر نبات در قدم نخست افاضه می شود و سپس به حیوان و به دنبالش به انسان منتقل می شود و این نوع از تناسخ شباهت دارد به حرکت جوهری و اینکه اشیاء در ظلّ این حرکت از قوه بسوی فعل خارج می شود و از نقص بسوی کمال تحوّل می یابد و در نتیجه موجود نباتی به موجود حیوانی تحوّل پیدا کرده پس از آن انسان تکوّن می یابد و لکن فرق بین قول به تناسخ صعودی و بین حرکت جوهری این است که تکامل بنابر قول به تناسخ صعودی بر وجه انفصال است نه اتصال بنابراین نفس نباتی منتقل می شود از نبات به بدن حیوانی و پس از آن به بدن انسانی و لکن تحوّل در حرکت جوهری بر وجه اتصال است بر خلاف قول به تناسخ و اینکه نطفه انسانی تحوّل می یابد از یک مرتبه که ناقصه باشد به مرتبه دیگر که کامله باشد تا در این تکامل این آیه صدق کند که می فرماید:
«ثمّ انشأناه خلقاً آخر فتبارک الله احسن الخالقین[1]».
خلاصه این بحث در بحث اقسام تناسخ که هرکدام قول برأسه حساب می شود که اوّلش تناسخ مطلق است و خلاصه ی آن اینست که: نقل در آن انتهاء ندارد و توقّف نمی شود و جمیع مراتب وجود را در بر می گیرد و امّا تناسخ نزولی خلاصه اش اینست که: جمیع مراتب را شامل نمی شود و نقل در آن توقّف می یابد بعد از تصفیه و بلوغ به یک مرتبه کمالی و امّا تناسخ صعودی حاصلش اینست که: انتقال نفس در آن در جهت صعود است از نبات بسوی حیوان تا منتهی می شود به انسان و اکنون که اقسام سه گانه ی تناسخ را آگاهی یافتیم بطلان هر کدام را تحلیل و بررسی می کنیم.
***
[1]) مؤمنون/14.