درس 234:
شنبه 17/3/1404 هـ.ش مطابق با 11/ ذی‌الحجه/1446 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: دروس معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قولها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
اختلاف طلب و اراده
در بحث اتحاد طلب و اراده گفتیم که اشاعره و گروه اندکی از امامیه قائل به اختلاف اند و می گویند که بین طلب و اراده تغایر است و لکن دلایل آنها باقی ماند و الان وقت آن رسیده که ذکر ادلّه کنیم مطابق وعدهای که قبلاً دادیم و ادلّه به ترتیب ذیل اند:
دلیل اوّل این است که:
اوامر امتحانیه به داعی امتحان فقط صادر می شود و آن طرف این اوامر اراده ای وجود ندارد تا امتثال صورت بگیرد و این مطلب دلیل می شود بر اینکه انفکاک و تعدّد وجود دارد.
دلیل دوّم این است که:
اگر طلب و اراده متحدین باشد عصیان معنی ندارد زیرا: لازمه ی عصیان تخلّف اراده است از مراد و چنین تخلّفی محال است، بنابراین ناچاریم که طلب و اراده را از هم تفکیک کنیم.
دلیل سوّم این است که:
اگر طلب و اراده متحدین باشد مطیعین در امتثال مجبور خواهند بود و کسیکه در تکالیفش مجبور باشد اصلاً قادر نیست و برایش ثواب و عقابی معنی ندارد و در اینجا اراده از طلب جدا می شود.
دلیل چهارم بیان مرحوم محقق نائینی است که حاصلش این است:
زمانی که طلب و اراده مترادفین باشد چنین چیزی خلاف وجدان است زیرا: اراده کیف نفسانی بوده قائم به نفس است و طلب تعدّی می باشد از تحصیل شیئ بسوی خارج فلذا گفته نمی شود که “هو طالب العلم” و “طالب الضّالة” مگر از کسیکه در خارج تعدّی کرده دنبال تحصیل عملی باشد نه اینکه فقط شوق داشته باشد[1].
دلیل پنجم اشکال علامه سبحانی است بر صاحب کفایه که قبلاً خواندیم و این اشکال به منزله دلیل پنجم است و لکن علامه سبحانی سخن اشاعره را موافقت نمی کند امّا در مغایرت و تفکیک با اشاعره موافق است.
***
[1] اجود التقریرات، ج1، ص92-88.