درس 215:
یک شنبه 21/2/1404 هـ.ش مطابق با 13/ ذی‌القعده/1446 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: دروس معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قولها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
پوشیده نماند که: بحث در ما نحن فیه منجر گردید به حکمت و فلسفه و دخالت عقل در آن و طرح نظریات اهل معقول بنابراین مناسب می نماید که کلام مرحوم امام را طرح کنیم که ایشان از اوتاد اهل معقول است و فرمایش ایشان در این زمینه این است:
«لولا قوله: الی هذا یرجع… کان کلامه مجملاً قابلاً للحمل علی الصحّة و ان لم یکن مفیداً فانّ قابلیّة حمل المشتق لیست بمجهولة و کذا عدم قابلیّة المبداء فکان علیه بیان لمّیة قابلیّة حمل ذاک و عدم قابلیّته ذالک کما انّ ما نسب الی اهل المعقول لا تنحلّ به عقدة مع عدم صحّته فی نفسه بانّ المّادة اذا کان بشرط لا و هی مأخوذة فی المشتق ان لا بشرط یجتمع فیه متنافیان لاقتضاء احدهما الحمل و الآخرة عدمه[1]».
مرحوم امام بعد از طرح اشکال و جوابی که می دهد اینگونه فرمایش می کند:
«و التحقیق انّ مادة المشتقّات موضوعة بمعنی فی غایة الابهام و اللّاتحصّلیّة و یکون تحصّله بمعانی الهیئات کما انّ نفس المادّة ایضاً کذالک بالنسبة ایّ الهیئة فمادّة ضارب لا یمکن ان تحقق الّا فی ضمن هیئت ما کما انّها لا تدلّ علی معنی باستقلالها فهی مع هذا الانضمار فی الابهام و عدم التحصّل لا تکاد تتصف بقابلیّة الحمل و لا القابلیّة بنحو الایجاب العدولی او الموجبة السالبة المحمول[2]».
و زمانی که به تقریرات درس مرحوم امام مراجعه کنیم عبارت شاگرد به مراتب از عبارت استاد روشنتر می باشد و این مقرر بحث مرحوم شیخ حسین تقوی اشتهاردی است که مطلب فوق را در یک سطر و نیم واضح بیان کرده آنجا که می نویسد:
«و التحقیق ان یقال: انّ هنا اموراً، احدها: الذات التی یجری علیه المشتق و ثانیتها: المادّة ای طبیعة الحدث، الثالث: هیئة المشتق و رابعها: المصدر و اسمه[3]».
***
[1]) مناهج الوصول الی علم الاصول، ج1، ص226-225.
[2]) مناهج الوصول الی علم الاصول، ج1، ص226.
[3]) تنقیح الوصول، ج1، ص186.